Анамы къарындашы Къудайланы Хасанны Нохну жашын эсгере
14.02.2025
0
1112
Малкъар халкъны атын айтдыргъан кёп таулу жаш барды. Мен окъуучула бла ишлей, аланы атларын терк-терк эсгере турама. Сабийле тарыхыбызны билирге керекдиле. Аладан бири, мени анамы къарындашы Къудайланы Хасанды.
Къудайланы Хасан 1918-чи жылда Кёнделенде туугъанды. Элде жетижыллыкъ школну бошагъандан сора Нальчикде педагогика рабфакда окъугъанды. Аны бошап къайтханда, аны комсомолчу жыйыннга башчыгъа айыргъандыла. 1937-чи жылда малкъар колхоз-совхоз студиягъа адамла сайлай айланнганда, Акъайланы Къасым тойну-оюнну сюйген жарыкъ жашны анда окъургъа айыргъанды. Уруш башланыр жылны аллында Хасанны аскер къуллукъгъа чакъырадыла.
1941-1945-чи жыллада, уллу Ата журт урушда таулу жашла, туугъан жерлерин фашистледен къоруулай, кёп жигитликле этгендиле, юлгю болуп тенглерини алларында жюрюгендиле. Ата журтха кертичилик, сюймеклик,тенглик, ётгюрлюк аланы алгъа элтгенди.
Ата Журт уруш башланнганда, Къудайланы Хасан полковой школну бошап, жаяу аскерде ротаны политругуну экинчиси болуп къуллукъ эте эди. Кюнлени биринде аны аскер бёлюмюн жолгъа атландырдыла. Кече узуну барып, финлени чегинден жюз километр тохтайды пулемётчуладан къуралгъан рота.
Жашла, жолда арыгъанларына къарамай, эрлай окопла эм дзотла къазып хазырлайдыла. Жангы жерде кереклисича тап орнашып, жау бла тюбеширге хазырланадыла. Ол кесин кёп сакълатмады. Хасан къуллукъ этген аскер бёлюмню аллында, къырал чекде тургъан 101-чи полкну ууатхандан сора душман аскер иги кесек жерни къолгъа алады. Алгъа ёшюн уруп келген малгъунланы жолларын Кудайланы Хасан болгъан рота тыяды. Жашла душманны аллында къая болуп сюеледиле. Ала бир кюнню ичинде, алгъа мыллык атхан фашистлени тохтатып, уллу заран салып, артха айландырадыла. Бу ачы урушда Хасан жаннган отну ичинде болады, тенглерине таукеллик берип турады.
Ол заманлада Карелия фронтда лыжачыладан ючюнчю бригада къуралады. Къудайланы Хасанны политика бёлюмню таматасыны комсомол иш жаны бла башчысына саладыла. Тамата лыжачылагъа буйрукъ береди юч «тилни» тасхагъа барып тутуп келирге. Хасан бек ышангылы жашланы да алып,жолгъа чыгъады. Февраль ай эди. Тёп- тёгерек миналадан толу. Сакълыкъ бек керек эди.Буйрукъну толтурургъа керек болгъанын жашла ангылай эдиле. Неге да тёзерге, чыдаргъа керек эди. Алай не бек сакъ болуп кюрешселе да, бир жаш минаны басады. Тёгерекде шошлукъ бузулады, финле от ачадыла. Хасан абызырамайды, алай алгъа барыудан хайыр болмагъанын биледи эм тёгерек айланып, дзотну артындан келсе тап боллугъун сезеди. Жашла аны ызындан барып, юч «тилни» да къолгъа этип артха къайтадыла. «Тиллени» штабха тапдырадыла. Мында ала бизни аскер башчыгъа бек керекли затланы билдиредиле. Къыйын борчну тамамлагъанлары ючюн таматасы таулу жашны Къудайланы Хасанны жигитлиги Къызыл Жулдузну орденини бла белгиленеди Андан сора, уруш жоллада Хасаннга лейтенант чын бередиле эм 135-чи аскер корпусну политика бёлюмюню башчысына комсомол иш жаны бла болушлукъчусу этедиле. Не заманда да Хасан алгъа бара эди, юлгюге жюрюй эди жаш солдатлагъа. Фашистледен Туугъан жерибизни, Европаны къоруулай ол Хорламны кюнюн Австрияда, Вена тийресинде тюбегенди. Аны кёкюрегинде Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну экинчи даражалы орденлери бла «За оборону Советского Заполярья», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне» деген эм дагъыда кёп майдалла жылтырай эдиле. Хасанны таматасы саугъагъа энчи керох да береди. Ол 1946-чы жылгъа дери аскерде къуллукъ этип тургъанды. Урушдан Къудайланы Хасан капитан чын бла къайытхан эди къыргъыз аулакъларына. Бек къыйнала эди ол таулу халкъны къадарына. Жууукъларын, юйюрюн кёп излеп тапхан эди. Къайда болса да, ол адамлыгъын, бетин тас этмегенди.Къолундан келгенича адамлагъа болушуп, кёл этдирип Туугъан жерибизге термилип, жюрегинде ийинаныулукъ бла жашагъанды. Туугъан жерибизге, Кавказгъа, Малкъаргъа къайтхандан сора Хасан «Коммунизмге жол» деген газетибизни корреспонденти болуп кёп жылланы ишлегенди. Ол ишден бир заманда арымагъанды,къачмагъанды, жаш тёлюню юйретип тургъанды.
Мен Нальчикге Хасанлагъа терк-терк барыучу эдим. Эсимден анамы къарындашы Хасанны огъурлу сыфаты, ариу сёзлери кетмейдиле. Къызлары Фатима бла Марина мени шахарда айландырып, сейирлик затланы кёргюзтюп айландырыучу эдиле. Хасан манга:
- Къызым, уллу къыз болсанг ким боллукъса? - деп соруучу эди.
Мен а, школда устазымы бек сюйючю эдим да, сагъыш да этмей:
- Устаз! - десем, бек къууаныучу эди.
Жашы, Владимир, экибизни ушакъ этгенибизге тынгылап:
- Замира, сен кертиси бла устазгъа ушайса, - десе, бек ыразы бола эдим.
Хасан таулу сабийлени билимли боллукъларын бек сюйгенди. Таулу эллеге, колхозлагъа, совхозлагъа барып белгили, жигит, ишчи, жигит колхозчуланы юсюнден газетде кёп статьяла, очеркле жазгъанды. Колхозлада, совхозлада алчы ишчиле бла ушакъ эте, аланы сагъышларына, оюмларына тынгылай сабийлеригизге сакъ болугъуз, окъууларына эс буругъуз деп тилей эди. Ала уа, хар заманда Хасан келип кетсе, «Коммунизмге жол» деген газетни сакълап туруучу эдиле. Мени эсимдеди, орамгъа газет ташыучуну хоншуларымы сакълагъанлары, газетни сюйюп окъугъанлары. Газетде малкъар элледе жашауну юсюнден тынгылы, сейрлик затла жазылыучу эдиле. Анам, атам эм биз да бек сюйючю эдик ол газетни окъургъа. Бизге келсе: «Жюзюм, сабийлеге билим бер, школда иги окъуйдула, заман алгъа барады», - деп юйрете эди. Кесини очерклеринде, хапарларында кёп адамланы юсюнден жазып битеу таулу халкъгъа белгили этгенди. Аны акъыллы, терен оюмлу сёзлерин ким унутур? Бюгюн да излейме, тансыкълайма огъурлу Хасанны, анамы къарындашын.
Ёзденланы Замира Исмайлны къызы,
Тырныауузну биринчи номерли Лицейини
малкъар тил бла адабиятдан устазы
Комментариев нет