Адам кеси жеринде

Холамханланы Хакимни жашы Керим сабий хирург, урологду. Къабарты-Малкъар респуликаны фахмулу, билимли врачларындан бириди. Керим окъууун бошап, ишин башлагъанлы бери кёп саусуз, къыйналып тургъан сабийлени кереклисича багъып, аякъ юслерине салгъанды. Билимге уллу итиниую болгъан жаш, бюгюнлюкде да солуу заманы болса ара шахаргъа барып, анда белгили врачладан билим алгъанлай турады. Бюгюнлюкде Керимге сабийлерини саулугъуна иги къарагъаны ючюн ыспас сёзлерин, жюрек ыразылыкъларын билдирирге сюйген ата анала да кёпдюле. Аны себепли Керим бла ушакъ этгенбиз, аны бла сизни да шагъырей этерге сюебиз.

 

- Мен сабий заманымдан бери да аскерчи болургъа сюе эдим. Ол жаны бла ишлеген къарындашларымы да кесиме юлгюге тутханма. Школну бошагъынчы ол жаны бла окъуугъа кирликме деп тургъанма. Алай мен школну бошар заманлада республикада тынч кезиу тюйюл эди. Аны ючюн ол жаны бла барлыгъыма юйде ыразы болмагъандыла.

Алай бла КъМКъУ-ну медицина колледжинде окъутхан врач-педиатр, анатомия бла сабий ауруула жаны бла педагог, анамы эгечи Башийланы Жюнюсню къызы Гайыланы Сакинатны оноуу бла медицина жаны бла барама. Алай бюгюн да погонлада болгъан адамлагъа къууанып къарайма.

Школда окъугъан кезиуюмде олимпиадалагъа тири къатышып, алчы жерлеге тийишли болуп тургъаным ючюн, ол кезиуде КъМР-ни башчысы Арсен Каноков целевой направления бла Астраханьны къырал медицина университетине жиберген эди. Анда да Сакинат Жюнюсовнаны оноуу бла педиатрия факультетни сайлайма.

- Ол адамны къайсы окъууну сайлагъанына кёре да болур. Алай юйюрюмден да узакъгъа кетип, жангы жерде юйренирге керек эди. Общежитиягъа энди баргъанымда, алыкъа адамны да танымагъан кезиуюмде, дагъыстандан келип окъугъан жашланы манга жарыкъ тюбегенлери бек багъалы эди. Медицина тынч окъуу тюйюлдю, керти да билимли специалист болур ючюн а эринмегенлей билим алып турургъа керекди. Мен окъуудан ингирде арып келгенимде, ол дагъыстанлы шуёхларым жаркой биширип, биргелерине ашаргъа чакъыргъанлары уа неден да иги кёрюне эди. Ол кезиуде жашауумда андан татыулу азыкъ ашамагъанча суна эдим. Андан къалгъанында уа, мен сегиз жыл окъуумда бир кюнню да бошуна жибермегенлей билим алып, экзаменлеге, зачётлагъа жюрюп тургъан заманыма саналынады. Аны себепли жашауунда медицинаны сайларгъа сюйген хар жаш адам да ангыларгъа керекди, ол оюн болмагъанын, билиминг болур ючюн эринмегенлей окъургъа керекди.

- Ишими 2018 жылдан бери бардырама. Республиканы сабий клиникасыны кёп профильли арасыны экстренный службасыны сабий хирургу болуп ишлейме. Андан сора да 2021 жылдан бери ара поликлиникада хирург эм сабий уролог болуп ишими бардырама. Бир кезиуде Эльбрус эм Черек район больницалада да урунуп тургъанма. Алай анча жерде ишлеген тынч тюйюлдю, аны ючюн районладан кетгенме.

- Ишими башлагъанлы бери, анда да жазгъанлай турама. Сора ата-ана къаллай кезиуледе сабийлерине себеплик эталлыкъларын да ангылатхан этеме. Атала-анала эсли болсала сабийни саулугъуна заран тюшмегенелей аякъ юсюне салыргъа боуллугъуну, не да къаллай кезиюде уллу кёллю болмагъанлай врачха келирге кереклисин да жазама.

- Медицина аллай жерди, бютюнда сабийле бла ишлесенг аллай болумлагъа терк-терк тюберге да тюшеди. Сабий ол уллу адамча тюйюлдю, ол абызырап къалады, аны ючюн сабийни тынч тургъанындан да, абызырагъанында да аны халын врач ангыларгъа керекди. Бир кере больницагъа бир жашчыкъны келтирген эдиле. Ол къарыны бла самокатны рулюна жыгъылгъан эди. Алай сабий не жилягъан, не заты ауругъанын да айтмай эди. Алай аны сыфатындан бек къыйналып сёлешалмай тургъанын ангылайма. Заманны созмай операция этерге кереклисин ангылайма, манга болушургъа, солуу кюнюнде хирургия бёлюмню таматасы Светлана Индорокова да келеди. Ол операция эки сагъат баргъан эди, сабийни къарынына ол кезиуюге литр бла жарым къан жыйылгъан эди. Аны да кетерип, бауурун да артха тикген эдик. Эки ыйыкъдан сабийни саулугъу тап болуп башлагъанын ангылагъаныкъда бек къууаннган эдик.

- Ол бюгюнлюкде бек уллу къыйынлыкъды дерге боллукъду. Ординатурада окъугъан кезиуюмде, больницагъа бир жашчыкъны къарыны бек ауруп келтирген эдиле. Алай ачытханнга медицинада «кинжальные боли» деп айтадыла, алай перфоративная язва желудка болса къыйнады. Сабийни оперция столда къарынын жаргъанларында, къанны орнуна энергетик тёгюлген эди. Ол сабий саулукъгъа жарагъан азыкъ ашамагъанлай аш орнун бузгъанды. Аны башындан а бир кюннге 4-5 энергетик ичип тургъанды. Ол а анда жарасындан ичине да тёгюлген эди. Заманында жарылып чыгъармасала уа аны бек аман халгъа келтирик эди.

- Бюгюнлюкде аллай затла да кёп жайылгъандыла. Аланы санында эсиртген ичгиле, нацвай, тютюнлени не тюрлюсю да, кальян. Бир кере ичгенликге зат да болмаз дегенликге, ол адамны иммунитетине кёре да болады. Бютюнда ёсе тургъан сабийни саулугъуна уа кёп да керекмейди. Ол аздан да уллу заран салып къояргъа боллукъду. Эм алгъа тишле саргъалып башлайдыла, тишлени этлери ауруйдула, аш орун бузулады, гастрит, язва къозгъалады, аш орунда, чегиледе опухальла чыгъадыла жарсыугъа. Аны ата-анала да сабийлерине айтып, ангылатып турургъа керекдиле.

- Угъай ол да бир аман наркотикледен бириди. Ол тютюн ичмезге иги болушады деп айтылгъанлыкъгъа, аны саулукъгъа келтирген зараны тютюнден аз тюйюлдю. Эм кюшлю Беламор тютюнде 1,5 мг никотин болады, снюсну бир къабынында уа 15-80 мг никотин болады. Медицина жаны бла сабийни ёлюмге келтирген дозировка 50 мг саналынады. Ол сабийни саулугъуна уллу къыяу салыргъа, неда жюрегин тохтатып къояргъа болады. Аны бла хайырланнганланы никотинден айырылалмайдыла, артда ол кесин излетгенлей турады. Аны ючюн андан кюшлюлеше да олтурады адам. Аузу да онкология ауруула жайыладыла, тюкюрюгю бла аш арунга тюшгени ючюн а аман аурууну анда да къозгъайды. Сабийлени, студентлени да быллай затлагъа шоколад, мармелад сыфатлада окъуна юлешип олтуртургъа боллукъдула. Аны ючюн сабийлеригиз кимден не зат алгъанына сакъ болугъуз.

- Школгъа бармагъан, неда гитче класслада болгъан сабийлени чып тюшерге боллукъ спортха берирге керек тюйюлдю. Бизде бюгюнлюкде белгили боксду, алай анда сабийни саулгъуна заран тюшерге болады, бир бирлерини башларына ургъаны ол бек аманды. Андан сора эркин тутушуу гитче сабийге керек тюйюлдю, ол а саулукъгъа заран салгъанында сора да сабийни ёсюмюне тыйгъыч этеди.

Гитче сабийге кереклиси ол женгил атлетикады, андан сора миллет эм спорт (аны да мардасы бла) тепсеуле сабийни координациясын иги айнытадыла, кеси да сабийлени арасында тургъаны себепли социал жаны бла айнытады. Биринчи жерни уа ВОЗ-ну эсеплери бла жюзюу алады. Ол сабийни не жаны бла да айнытады, иегилерин башха тюрлю спортча къыйнамайды, сырты бюгюлмезча, тап ёсерча да болушады.

- Кёп кере уллу адамлагъа хирург болургъа чакъырып тургъандыла. Анда сёзсюз хакъ да иги болады. Кафедрагъа да студентлени окъутургъа да чакъыргъандыла. Алай мен сабийлени бек сюеме не кёп ахча деселе да аланы къоюп кетерге сюерик тюйюлме. Мени билимим эм алгъа алагъа керекди, деп ойлайма.