САЛПАГЪАРЛАНЫ МАРИЯМ
МЕН – ХАУАЧЫКЪМА
Жаннетден къысталгъан Адам бла Хауаны
Туудукъларыма мен. Хауачыкъма.
Терекден юзгенме алманы...
Жюрегим – жаланды, ачыкъды.
Хауачыкъма. Кёрюнмесем да – барма.
Солургъа хауа жетмей тебресе,
Алай излериксе мени,
Алай кюсериксе мени.
Бюгюн а – эслемейсе мени. Мен а – барма.
Хауачыкъма мен!
Алай да болуучанды бир бирледе, эртден бла огъунакъ, кесингда ангаламагъанлай бир ашхы затчыкъ эсинге илинетда, айланаса сора кюнню кюн узунунуна кеси кесинг бла ышара. Сора, ий, нек шарыб айланама деб сагъыш этсенг, кесингда тюшюрелмейсе эсинге иги къозгъамасанг. Аллайын болдум кёб болмай, къарт башым бла халкъны ызымдан къарата, эртден бла эртде «Мен-Хауачыкъма» деген назмучукъну окъудумда.
Хап хазыр аламат назмучукъ.
Артыгъы, не кеми болмагъан джарыкъ назмучукъ.
Былай бир чуакъ кюн, джылы тылпуучугъу бла дженгил хауачыкъ ургъанча, бу назмучукъ келиб кёкюрегимде кесине бир джерчик алыб, Хауачыкъма мен деб, джарашыб къалды.
Ма быллай, сёзле бла тюл, сезимле бла джазылгъан назмуну бек сюйюченме мен.
Сезимин да аккыллы болуб, тюз ангыладыммы деб, сескекли бола, алай джазылгъан назмуну сюйюченме мен. Назмуну ичинде, артына дери ажымлы ангыланмагъан, бир таша затчыгъы (тайначыгъы, секретчиги, загадкачыгъы) къалыб, айланада эсинге келе, сагъыш этдире, къозгъаб тургъан затчыгъы болса, аллай назмуну сюеме мен. Олду назмуну артыкъ суратлау кючлюлюгю.
Керти да, барда ангылачы, ажымлы айтда бир кёрчю, кимди Хауачыкъ? Неди Хауачыкъ?
Солургъа хауа жетмей тебресе,
Алай излериксе мени,
Алай кюсериксе мени.
Кимге айланыб айтады бу сёзчюклени Хауачыкъ?
«Джалан, ачыкъ» джюрекчикни юсюне биринчи сюйюмлюкню нюрю тёгюлген джаш къызчыкъ, марлаб тургъан сюйген джашчигъына айта болурму? Джюрекчиги ачысада, къаршчылыгъы, дертлиги болмай сёзлеринде. Алай эсе да, аламат! Бек сюйюндюреди кесчигине таулу къызчыкъны таза иннетчиги, намысчыгъы.
Огъесе бизда билмеген, билмесек да сезимин тутуб тургъан, бир инсан болурму Хауачыкъ, «бюгюн эслемейсиз мени. Мен а – барма», къараб турама, деб?
Огъесе айтхан сёзюгюзге, тутхан ишигизге, адебигизге, намысыгъызгъа, энчи сыйыгъызгъа сакъ болугъуз, деб, кёкден келген таушчукъ болурму?
Оъгъесе, «кёрюнмесем да – барма» деб, хар къайсыбызны да имбашыбызда тургъан, бизни тюз джолгъа илешдирирге кюрешген, Мёлекчик болурму?
Кимди экен бу Хауачыкъ? Ким къалай ангыласа, алай ангыласын. Алай болсун.
Барса, Хауачыкъ, барса! Хаманда бол!
Бу назмучукъну суратлау ариулугъундан тоялмайма. Бир бир назмулада, назмуда айтылгъан адам да, назмучу кеси да бир адам болгъанча, назмучу кесини юсюнден джазгъанча, ол халгъа кириб къалады окъуучу, экисинда бир этиб. Алай этерге болмайды. Алай болса да, бу назмуда мен да алай болуб къалгъанма. Кесим да ангыламайма кимни юсюнден сагъыш эте турама бусагъатда. Хауачыкънымы юсюнден, огъесе – Мариямчыкънымы?
«Князны джангыз къызчыгъыча» деб, кёбюсюне, хыликге этерге излеселе айтыучандыла бизде алай. Мен а махтаб, къуаныб айтама. Бир бек джаратдым. Кёрдюгюзмю, князны джангыз къызчыгъыча, бийче къызчыкъча, мен Хауачыкъма, деб, Мариямчыкъ, салыб къойду аллыбызгъа бу къошакъ сёзчюклени. Джаш адамчыкъ, кесини адамлары бла, билген, таныгъан, ышанган джуукъ адамлары бла сёлешсе айтыучанды алай ачыкъ. Окъуучу да, кесин аллай адамланы бирине санаб, сюйюнюб къалады Хауачыкъгъа-Мариямчыкъгъа. Мен да сюйюндюм Хауачыкъгъада, Мариямчыкъгъада, назмуну кесинеда. Хап хазыр, аламат назмучукъ, алай а бир бирле «Терекден юзгенме алманы...» деген тизгинни джаратырыкъ болмазла...
КЪАЧ Тубан шылпы. Тубан шылпы. Тубан шылпы.
Аязмайды кюн.
Сары джыламукъладан – чапыракъладан – толуду жер,
Кёргюзтмейди Кёк да кесин.
Дейдиле: келгенди къач.
Къачха уа – къуру оналты жыл.
Оналты джылда келемиди къач?
Юзюлгенди къыл къобузда къыл.
Биринчи назмуда да, мунда да, форма, содержание, размер, рифма деб, тинтиб айланырым келмейди. Назмуну суратлауу асры аламатдан, ол затла былайда керек тюлдюле. «Аламат» деген сёз аузумдан тюшмеди да къалды, ха!
«Дейдиле: келгенди къач.» - бек джаратдым.
Мадар болса, бу назмуну, эм тюбюнде тизгинин чыгъарыб къойярыгъем. Суратлауу, сёзю таб болсада, артыкъча кёрюнеди бу тизгин. Бу тизгинсиз да айтыллыкъ сёз айтылыб бошалгъанды, керекмиди окъуучугъа ызындан джетдириб чайнаб кюреширге, не айтыргъа излегенинги? Бир бирледе керекди, алай а хаманда тюл. Бу джерчикде, ол мен башында айтхан таша затчыкъ (загадкачыкъ) къалса керек эди. Назмуну артына окъуучу кеси сагъуш этсин, окъуучугъа да къоя турургъа керекди бир бирледе кесини сагъышын салыр джерчик. Болсунму алай?.. Назмучу, кеси да анъылай тургъанлай, тёрттизгинни толтурайым деб салгъан эсе ол тизгинни, чыртда хата джокъду ючтизгин болуб къалса. Назму кючлюдю, аны кючю эркинлик береди алай этиб къояргъа.
Шылпы джангурда, шылпы тубанда джашаудула, Мариямчыкъ. Къуру чууакъ кюнледе джашаб турсанг, джазаллыкъмы эдинг быллай назмула? Алай терен билелликми эдинг джашауну.
Сау бол, Мариямчыкъ. «Хауачыкъма мен» деб тур хаман, бизни кесинге сюйюндюре.
Бизда, заман келир, Аллах айтыр, поэзиябызны Бийче Къызчыгъы деб атарбыз атынга.