Расширенный поиск
16 Мая  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Эл тойса, тоймагъан, эл къойса, къоймагъан.
  • Юй ишлеген балта эшикде къалыр.
  • Кесине оноу эте билмеген, халкъына да эте билмез.
  • Айран ичген – къутулду, джугъусун джалагъан – тутулду.
  • Ёзденликни джайгъан – джокълукъ.
  • Аз сёлеш, кёб ишле.
  • Ёгюзню мюйюзлери ауурлукъ этмейдиле.
  • Ишни аллы бла къууанма да, арты бла къууан.
  • Байны оноуу, джарлыгъа джарамаз.
  • Эски джаугъа ышанма.
  • Игиге айтсанг – билир, аманнга айтсанг – кюлюр.
  • Хатерли къул болур.
  • Тиширыусуз юй – отсуз от джагъа.
  • Акъдан къара болмаз.
  • Эрине къаргъыш этген къатын, эрнин къабар.
  • Аурууну келиую тынч, кетиую – къыйын.
  • Ёксюзню къалачы уллу кёрюнюр.
  • Ишлегенден, къарагъан уста.
  • Сагъышы джокъ – джукъучу, акъылы джокъ – къаугъачы.
  • Джетген къыз джерли эшекни танымаз.
  • Ач келгенни – тойдур, кеч келгенни – къондур.
  • Сескекли кесин билдирир.
  • Ата Джуртча джер болмаз, туугъан элча эл болмаз.
  • Суу ичген шауданынга тюкюрме.
  • Кюлме джашха – келир башха.
  • Къарт бла баш аша, джаш бла аякъ аша.
  • Сютню башын джалагъан къутулур, тюбюн ичген тутулур.
  • Таукел адам тау тешер.
  • Иги болса, тамадама – махтау, аман болса, меннге – айыб.
  • Ашлыкъны арба юйге келтирир, чана базаргъа элтир.
  • Айран тёгюлсе, джугъусу къалыр.
  • Джумушакъ сёз къаты таякъны сындырыр.
  • Эки къатын алгъанны къулагъы тынгнгаймаз.
  • Башланнган иш битер, къымылдагъан тиш тюшер.
  • Тойгъанлыкъ къойгъа джарашады.
  • Тил – кесген бычакъ, сёз – атылгъан окъ.
  • Кёб ант этген, кёб ётюрюк айтыр.
  • Кийиминг бла танылма, адамлыкъ бла таныл.
  • Эки итни арасына сюек атма, эки адамны арасында сёз чыгъарма.
  • Башы джабылгъан челекге, кир тюшмез.
  • Бичгенде ашыкъма, тикгенде ашыкъ.
  • Аман къатын алгъан, арыр, иги къатын алгъан джарыр.
  • Экиндини кеч къылсанг, чабыб джетер ашхам.
  • Хар сёзню орну барды.
  • Таш ата билмеген, башына урур.
  • Къонакъ болсанг, ийнакъ бол.
  • Татлы сёз – балдан татлы.
  • Ашхы – джыяр, аман – джояр.
  • Чомарт бергенин айтмаз.
  • Къар – келтирди, суу – элтди.

САТАНАЙ

31.03.2021 0 4718  Акбаев Х.
"Аланка"
Автор картины: З.Батчаева

САТАНАЙ – нарт эпосда энчи орну болгъан обур тиширыў, нарт Ёрюзмекни къатыны, Сосуркъаны анасы.

Сатанайны туўгъаны меджисуў тейричилик бла къысха байламлыды – Кюн-Тейри бла Айны къызларыды, кёзню къаматхан ариўлугъу болгъанды (алтын эшмелери да барды), билгичлиги бла эрине (нартлагъа да) болушханлай турады. Гитче заманчыгъында аны Джелимаўуз урлайды, артда талай джылны алмастылада джашайды, нартланы уллу къарт-къуртхалары асырагъанды.

Бир къаўум алимлени оюмларына кёре, антропонимни тамалында эски къарач.-малкъ. сата «коралл» (айтыўгъа кёре, Сатанай гитче заманында бешташ оюнну коралл ташчыкъла (сата) бла ойнагъанды) + анай «ана, аначыкъ» сёзле турадыла (тенгл.: якутлулада джомакълы ташны аты сата).

Бизни сартын, эпосдагъы Сатанай къарач.-малкъ. меджисуў тейричиликде дунияны къалай къуралгъанына джораланнган ийнаныўла бла къысха байламлыды, алагъа кёре джер Кюн-Тейриси бла Ай-Анадан туўгъанды (Сатанайны да атасы Кюн-Тейриди, анасы да Айды), ол себебден, Сатанай, бир ишексиз, Джер-Анасыды неда джер бла къысха байламлыды – эски-баба тил. cam «джер» (тенгл.: эски-мисир. Сет «башха джуртланы, къум тюзлени тейриси»; вавил. Сатаран бла этрусск. Сатре «джер берекетни тейриси»; эски-рим. Сатурн «битимни тейриси»; чуўут-христ. Сатана «джерни бийи»). Атны тамалында эски-баба тил. cam «джер» + анай «ана» тура болурла > Сатанай «джерни джакъчысы», «Джер-Анасы» деген магъанада. Эшта, патриархат келгенинде, джерге иелик эркишилеге кёчюб (Джер-Тейри), Сатанайны чыны, къуллугъу «нартланы анасы» дараджагъа тюшген болур (нарт эпосха кёре ўа, ачыкъдан айтылынмаса да, нартланы биринчи аналары Батчалыў болуб чыгъады – бютёў нартны атасы Дебет эсе, аны къатыны да бютёў нартны анасы болургъа керек шойду, алай а ол сыйлы атны Сатанай джюрютеди). Дагъыда проф. Э.Р. Тенишевни оюму бла да тенглешдиригиз: тюрк-монг. cam «сыйлы, къурманлыкъ юлюш»+ана > сатанай «сыйлы ана».

САТАНАЙ – главная героиня нартского эпоса, мудрая ведунья, жена Ёрюзмека и мать Сосурка; имеет космогоническое происхождение – она дочь Солнца и Луны имела золотые косы и ослепляющую красоту (солярное происхождение), была украдена драконом Джелимаўуз, спасена человекоподобными демоническими существами алмасты, воспитана главной ведуньей нартов. 

По мнению некоторых ученых, в основе имени архаичное карач.-балк. название коралла сата (по легенде она в детстве любила играть коралловыми камешками) + анай «мать, матушка» (сравн. с якут. волшебным камнем сата). Вероятно, в основе образа Сатанай лежат древние космогонические представления карач.-балк. о сотворении земли, согласно которым земля рождена Отцом-Солнцем и Матерью-Луной, а Сатанай – их дочь, видимо, была олицетворением самой земли «cam» (срав. с др.-егип. богом чужих земель, пустыни Сет, др.-инд. Сати «сущая», с вавилонским Сатаран, этрусск. богом изобилия Сатре, др.-римск. Сатурн – от cam «сеять», христ.-иуд. Сатана «князь земли»), с распространением более развитых мифологических систем она становится покровительницей земли cam + ана//анай «мать, дух-покровительница», а позже низводится до роли персонажа нартского эпоса. Ср. также с версией проф. Э. Р. Тенишева (от тюрк.-монг. cam «священный, подношение» + ана «мать» > сатанай «святая, священная мать».


(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет