Расширенный поиск
27 Июля  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Башы джабылгъан челекге, кир тюшмез.
  • Аманнга игилик этсенг, юйюнге сау бармазса.
  • Хар ишни да аллы къыйынды.
  • Джиби бир къат джетмей эди да, эки къат тарта эди.
  • Оюмсуз атлагъан, аджалсыз ёлюр.
  • Аманнга алтын чыдамаз.
  • Бюгюн дуния кибик, тамбла ахыратды.
  • Ашда – бёрю, ишде – ёлю.
  • Ышармагъан – кюлмез, кюлмеген – къууанчны билмез.
  • Аман къатын сабий табса, бий болур…
  • Ашын ашагъанынгы, башын да сыйла.
  • Къайгъы тюбю – тенгиз.
  • Кесине оноу эте билмеген, халкъына да эте билмез.
  • Адам къыйынлыгъын кёлтюрюр, зауукълугъун кёлтюрмез.
  • Кютгени беш эчки, сызгъыргъаны уа, джерни джарады.
  • Къыз тиширыу кеси юйюнде да къонакъды.
  • Эл ауузу – элия.
  • Ишин билген, аны сыйын чыгъарады.
  • Кёб джашагъан – кёб билир.
  • Болджал ишни бёрю ашар.
  • Сабийликде юретмесенг, уллу болса – тюзелмез.
  • Бек анасы джыламаз.
  • Джыгъылгъанны сырты джерден тоймаз.
  • Ёлюк кебинсиз къалмаз.
  • Къарт болгъан джерде, берекет болур, сабий болгъан джерде, оюн болур.
  • Нёгер болсанг, тенг бол, тенг болмасанг, кенг бол.
  • Окъумагъан сокъурду, сокъур ташха абыныр!
  • Ётюрюкчюню шагъаты – къатында.
  • Акъылсызны джууукъгъа алма, акъыллыны кенгнге салма.
  • Урунуу – насыбны анасы.
  • Ариу сёз – къылычдан джити.
  • Тюзню ётмеги тюзде къалса да, тас болмаз.
  • Мураты болгъанны джюрек тебюую башхады.
  • Чакъырылмай келген къонакъ сыйланмай кетер.
  • Орну джокъну – сыйы джокъ.
  • Урама да – ёледи, сатама да – келеди.
  • Сормай – алма, чакъырылмай – барма.
  • Джыйырма къойну юч джыйырма эбзе кюте эди.
  • Ач отунчуну ачыуу – бурнунда.
  • Ауругъанны сау билмез, ач къарынны токъ билмез.
  • Хата – гитчеден.
  • Таула не мийик болсала да, аууш табылыр.
  • Ач да бол, токъ да бол – намысынга бек бол.
  • Байлыкъдан саулукъ ашхыды.
  • Бал – татлы, балдан да бала – татлы.
  • Кёзюнде тереги болгъан, чёбю болгъаннга кюле эди.
  • Кийиминг бла танылма, адамлыкъ бла таныл.
  • Арба аугъандан сора, джол кёргюзтюучю кёб болур.
  • Ётген ёмюр – акъгъан суу.
  • Абынмазлыкъ аякъ джокъ, джангылмазлыкъ джаякъ джокъ.

САТАНАЙ

31.03.2021 0 4832  Акбаев Х.
"Аланка"
Автор картины: З.Батчаева

САТАНАЙ – нарт эпосда энчи орну болгъан обур тиширыў, нарт Ёрюзмекни къатыны, Сосуркъаны анасы.

Сатанайны туўгъаны меджисуў тейричилик бла къысха байламлыды – Кюн-Тейри бла Айны къызларыды, кёзню къаматхан ариўлугъу болгъанды (алтын эшмелери да барды), билгичлиги бла эрине (нартлагъа да) болушханлай турады. Гитче заманчыгъында аны Джелимаўуз урлайды, артда талай джылны алмастылада джашайды, нартланы уллу къарт-къуртхалары асырагъанды.

Бир къаўум алимлени оюмларына кёре, антропонимни тамалында эски къарач.-малкъ. сата «коралл» (айтыўгъа кёре, Сатанай гитче заманында бешташ оюнну коралл ташчыкъла (сата) бла ойнагъанды) + анай «ана, аначыкъ» сёзле турадыла (тенгл.: якутлулада джомакълы ташны аты сата).

Бизни сартын, эпосдагъы Сатанай къарач.-малкъ. меджисуў тейричиликде дунияны къалай къуралгъанына джораланнган ийнаныўла бла къысха байламлыды, алагъа кёре джер Кюн-Тейриси бла Ай-Анадан туўгъанды (Сатанайны да атасы Кюн-Тейриди, анасы да Айды), ол себебден, Сатанай, бир ишексиз, Джер-Анасыды неда джер бла къысха байламлыды – эски-баба тил. cam «джер» (тенгл.: эски-мисир. Сет «башха джуртланы, къум тюзлени тейриси»; вавил. Сатаран бла этрусск. Сатре «джер берекетни тейриси»; эски-рим. Сатурн «битимни тейриси»; чуўут-христ. Сатана «джерни бийи»). Атны тамалында эски-баба тил. cam «джер» + анай «ана» тура болурла > Сатанай «джерни джакъчысы», «Джер-Анасы» деген магъанада. Эшта, патриархат келгенинде, джерге иелик эркишилеге кёчюб (Джер-Тейри), Сатанайны чыны, къуллугъу «нартланы анасы» дараджагъа тюшген болур (нарт эпосха кёре ўа, ачыкъдан айтылынмаса да, нартланы биринчи аналары Батчалыў болуб чыгъады – бютёў нартны атасы Дебет эсе, аны къатыны да бютёў нартны анасы болургъа керек шойду, алай а ол сыйлы атны Сатанай джюрютеди). Дагъыда проф. Э.Р. Тенишевни оюму бла да тенглешдиригиз: тюрк-монг. cam «сыйлы, къурманлыкъ юлюш»+ана > сатанай «сыйлы ана».

САТАНАЙ – главная героиня нартского эпоса, мудрая ведунья, жена Ёрюзмека и мать Сосурка; имеет космогоническое происхождение – она дочь Солнца и Луны имела золотые косы и ослепляющую красоту (солярное происхождение), была украдена драконом Джелимаўуз, спасена человекоподобными демоническими существами алмасты, воспитана главной ведуньей нартов. 

По мнению некоторых ученых, в основе имени архаичное карач.-балк. название коралла сата (по легенде она в детстве любила играть коралловыми камешками) + анай «мать, матушка» (сравн. с якут. волшебным камнем сата). Вероятно, в основе образа Сатанай лежат древние космогонические представления карач.-балк. о сотворении земли, согласно которым земля рождена Отцом-Солнцем и Матерью-Луной, а Сатанай – их дочь, видимо, была олицетворением самой земли «cam» (срав. с др.-егип. богом чужих земель, пустыни Сет, др.-инд. Сати «сущая», с вавилонским Сатаран, этрусск. богом изобилия Сатре, др.-римск. Сатурн – от cam «сеять», христ.-иуд. Сатана «князь земли»), с распространением более развитых мифологических систем она становится покровительницей земли cam + ана//анай «мать, дух-покровительница», а позже низводится до роли персонажа нартского эпоса. Ср. также с версией проф. Э. Р. Тенишева (от тюрк.-монг. cam «священный, подношение» + ана «мать» > сатанай «святая, священная мать».


(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет