Расширенный поиск
12 Февраля  2025 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Тил – кесген бычакъ, сёз – атылгъан окъ.
  • Къарны аманнга къазан такъдырма, къолу аманнга от джакъдырма.
  • Адамны адамлыгъы къыйынлыкъда айгъакъланады.
  • Бети – къучакълар, джюреги – бычакълар.
  • Чомартха Тейри да борчлуду.
  • Ёлген эшек бёрюден къоркъмайды.
  • Кесине оноу эте билмеген, халкъына да эте билмез.
  • Байлыкъдан саулукъ ашхыды.
  • Джашлыкъ этмеген, башлыкъ этмез.
  • Иги сеники эсе да, сюйген кесимикин этеме.
  • Тин – байлыгъынг, терен саулугъунг.
  • Терслик кетер, тюзлюк джетер.
  • Иши джокъну, сыйы джокъ.
  • Кёз – сюйген джерде, къол – ауругъан джерде.
  • Къошда джокъгъа – юлюш джокъ.
  • Эки ойлашыб, бир сёлешген.
  • Экиндини кеч къылсанг, чабыб джетер ашхам.
  • Джангыз терек къынгыр ёсер.
  • Биреуге аманлыкъ этиб, кесинге игилик табмазса.
  • Ач къарынны, токъ билмез
  • Къызны минг тилер, бир алыр.
  • Байма, деб да, къууанма, джарлыма, деб да, джылама.
  • Аджашхан тёгерек айланыр.
  • Сескекли кесин билдирир.
  • Ёлюр джаннга, ёкюл джокъ.
  • Акъыл къартда, джашда тюйюлдю – башдады.
  • Элде адам къалмаса, ит тахтагъа минер.
  • Тенги кёбню джау алмаз, акъылы кёбню дау алмаз.
  • Акъыл бла адеб эгизледиле.
  • Соргъан айыб тюлдю, билмеген айыбды.
  • Айырылмаз джууугъунга, унутмаз сёзню айтма.
  • Джангызны оту джарыкъ джанмаз!
  • Кёл ашады да, кеси ашады.
  • Тамчы таш тешер.
  • Атадан ёксюз – бир ёксюз, анадан ёксюз – эки ёксюз.
  • Эки къатын алгъан – эки ташны ортасына башын салгъан.
  • Ауругъанны сау билмез, ач къарынны токъ билмез.
  • Чоюнну башы ачыкъ болса, итге уят керекди.
  • Айранын берсенг, челегин да къызгъанма.
  • Ашхы атаны – джашы ашхы, ашхы ананы – къызы ашхы.
  • Баланы адам этген анады.
  • Aдам боллукъ, сыфатындан белгили.
  • Къонакъ аман болса, къонакъбай джунчур
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Болджал ишни бёрю ашар.
  • Къалгъан ишге къар джауар.
  • Кесинге джетмегенни, кёб сёлешме.
  • Къыйынлы джети элни къайгъысын этер.
  • Ётюрюкню башын керти кесер.
  • Акъыл неден да кючлюдю.

Барысыны да бир терсликлери болгъанды - миллетлери!

07.03.2024 0 5261  Тикаланы Ф.
Миллетлеге кёре политика репрессияла бардырыу совет къыралда Уллу Ата журт урушха дери башланнганды. Биринчилени санында корейлиле бла поляклыла, аланы ызындан немислиле бла финнле кёчюрюлгендиле зор бла. Сёзге, 1941-1942 жыллада битеу да бирге 1,2 миллион немесли кёчюрюлгендиле эмда Поволжьеде халкъны  автономиясы жокъ этилгенди.

Ызы бла кёчгюнчюлюкню ачылыгъын кавказ халкъла сынагъандыла. 1943 жылда къарачайлыла бла къалмукълула, 1944 жылда февральда чеченлиле бла ингушлула тас этгендиле ата журтларын. «Чечевица» операциягъа Берия Грозныйге келип, кеси башчылыкъ этгенин жазадыла тарыхчыла.

Ол кюнледе Берияны атына «Къабарты-Малкъарны таулула жашагъан районларыны болуму» справка хазыр этиледи. Анда таулуланы саныны, эллени, жерини кенглигини, малланы, бахчаланы, биченликлени, агъачланы, тауланы, башхача айтханда Малкъарны экономика эм демография болумларыны юслеринден толу шартла жазылгъандыла.

Справканы ахырында быллай сёзле бардыла: «…таулуланы КъМАССР-ден тышына кёчюрюуню юсюнден сорууну тамамларгъа керекди».

Аны окъуп, Берия 24 февральда Сталиннге миллетни аманлап телеграмма жазады. Ахырында уа чеченлиле бла ингушлула кёчюрюлгенден сора эркин болгъан аскерлени таулу халкъны Шимал Кавказдан жокъ этиуде хайырланыргъа боллугъун билдиреди. «…алай бла операцияны быйыл 15-20 мартха дери, терекледе чапыракъла ёсгюнчю бошаргъа керекди» деп жазады ол документни ахырында.

1944 жылда 26 февральда Нарком «Къабарты-Малкъар АССР-ден таулу халкъны кёчюрюуню юсюнден» буйрукъну къабыл кёреди. Алай бла таулуланы туугъан журтларындан жокъ этиу жумушлагъа 21 минг аскерчи къатышадыла. Аланы асламы къарачайлыланы, къалмукъланы, чеченлилени, ингушлуланы кёчюрюуге къатышып, къужур сынау жыйгъандыла.

Киши жерге миллет саулай ашырылгъанды: граждан урушха къатышханла, Уллу Ата журт урушда душманнга къажау сермешледе къан тёкген аскерчилени жууукълары, партия къуллукъчула, депутатла… Аланы барысыны да бир терсликлери болгъанды – миллетлери!

1944 жылны 8 мартыны эрттенлиги битеу таулу юйюрледе бирча башланнганды  эшиклени ачы къагъылып, аскерчиле: «Жыйылыгъыз!  Кёчюрюлген этесиз!», – деген къычырыкъла бла киргендиле юйлеге. Хапчукланы жыяргъа жаланда 30 минут берилгенди. Заман озгъанлай, адамланы орамгъа къыстагъандыла.

Бу заманда юйлеринде болмагъанлагъа уа бютюнда къыйын тюшгенди. Ала артда юйюрлерин жылла бла излегендиле, тапмай, кеслери  жангызлай ауушханла къаллай бир болурла…

Алай бла Орта Азиягъа бла Къазахстаннга 37,7 минг таулу кёчюрюлгенди: асламы тиширыула, сабийле, акъсакъалла. Ала барысы да 14 эшелоннга сыйыннгандыла – малла жюрютюлген, жугъу да болмагъан вагонлагъа.

1944 жылда 8 апрельде СССР-ни Баш Советини Президиумуну «Къабарты-Малкъар АССР-де жашагъан таулуланы кёчюрюуню эм Къабарты-Малкъар АССР-ни Къабарты АССР-ге алышыуну юсюнден» Указы чыкъгъанды.

Таулу халкъ кёчюрюлгени, аны къыраллыгъы сыйырылгъаны бла бирге  Элбрус эмда аны тийреси Грузиягъа берилгенди. Дагъыда башха административ тюрлениуле бардырылып, Черек эм Холам-Бызынгы районла кетерилгендиле. Бир-бир эллени атлары да тюрлендирилгенди, сёзге, Яникой  Ново-Каменка, Къашхатау – Советский, Хасания – Пригорный, Лашкута  Заречный, Былым  Угольный болгъандыла. 

Тарыхчыла жазгъанларыча, кавказлы халкъла зор бла кёчюрюлгенден сора 35 минг квадрат метр жер эркин этилгенди – ол а Швейцария тенглиди!

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет