Translit
Барысыны да бир терсликлери болгъанды - миллетлери!
07.03.2024
0
5701
Миллетлеге кёре политика репрессияла бардырыу совет къыралда Уллу Ата журт урушха дери башланнганды. Биринчилени санында корейлиле бла поляклыла, аланы ызындан немислиле бла финнле кёчюрюлгендиле зор бла. Сёзге, 1941-1942 жыллада битеу да бирге 1,2 миллион немесли кёчюрюлгендиле эмда Поволжьеде халкъны автономиясы жокъ этилгенди.
Ызы бла кёчгюнчюлюкню ачылыгъын кавказ халкъла сынагъандыла. 1943 жылда къарачайлыла бла къалмукълула, 1944 жылда февральда чеченлиле бла ингушлула тас этгендиле ата журтларын. «Чечевица» операциягъа Берия Грозныйге келип, кеси башчылыкъ этгенин жазадыла тарыхчыла.
Ол кюнледе Берияны атына «Къабарты-Малкъарны таулула жашагъан районларыны болуму» справка хазыр этиледи. Анда таулуланы саныны, эллени, жерини кенглигини, малланы, бахчаланы, биченликлени, агъачланы, тауланы, башхача айтханда Малкъарны экономика эм демография болумларыны юслеринден толу шартла жазылгъандыла.
Справканы ахырында быллай сёзле бардыла: «…таулуланы КъМАССР-ден тышына кёчюрюуню юсюнден сорууну тамамларгъа керекди».
Аны окъуп, Берия 24 февральда Сталиннге миллетни аманлап телеграмма жазады. Ахырында уа чеченлиле бла ингушлула кёчюрюлгенден сора эркин болгъан аскерлени таулу халкъны Шимал Кавказдан жокъ этиуде хайырланыргъа боллугъун билдиреди. «…алай бла операцияны быйыл 15-20 мартха дери, терекледе чапыракъла ёсгюнчю бошаргъа керекди», – деп жазады ол документни ахырында.
1944 жылда 26 февральда Нарком «Къабарты-Малкъар АССР-ден таулу халкъны кёчюрюуню юсюнден» буйрукъну къабыл кёреди. Алай бла таулуланы туугъан журтларындан жокъ этиу жумушлагъа 21 минг аскерчи къатышадыла. Аланы асламы къарачайлыланы, къалмукъланы, чеченлилени, ингушлуланы кёчюрюуге къатышып, къужур сынау жыйгъандыла.
Киши жерге миллет саулай ашырылгъанды: граждан урушха къатышханла, Уллу Ата журт урушда душманнга къажау сермешледе къан тёкген аскерчилени жууукълары, партия къуллукъчула, депутатла… Аланы барысыны да бир терсликлери болгъанды – миллетлери!
1944 жылны 8 мартыны эрттенлиги битеу таулу юйюрледе бирча башланнганды – эшиклени ачы къагъылып, аскерчиле: «Жыйылыгъыз! Кёчюрюлген этесиз!», – деген къычырыкъла бла киргендиле юйлеге. Хапчукланы жыяргъа жаланда 30 минут берилгенди. Заман озгъанлай, адамланы орамгъа къыстагъандыла.
Бу заманда юйлеринде болмагъанлагъа уа бютюнда къыйын тюшгенди. Ала артда юйюрлерин жылла бла излегендиле, тапмай, кеслери жангызлай ауушханла къаллай бир болурла…
Алай бла Орта Азиягъа бла Къазахстаннга 37,7 минг таулу кёчюрюлгенди: асламы тиширыула, сабийле, акъсакъалла. Ала барысы да 14 эшелоннга сыйыннгандыла – малла жюрютюлген, жугъу да болмагъан вагонлагъа.
1944 жылда 8 апрельде СССР-ни Баш Советини Президиумуну «Къабарты-Малкъар АССР-де жашагъан таулуланы кёчюрюуню эм Къабарты-Малкъар АССР-ни Къабарты АССР-ге алышыуну юсюнден» Указы чыкъгъанды.
Таулу халкъ кёчюрюлгени, аны къыраллыгъы сыйырылгъаны бла бирге Элбрус эмда аны тийреси Грузиягъа берилгенди. Дагъыда башха административ тюрлениуле бардырылып, Черек эм Холам-Бызынгы районла кетерилгендиле. Бир-бир эллени атлары да тюрлендирилгенди, сёзге, Яникой – Ново-Каменка, Къашхатау – Советский, Хасания – Пригорный, Лашкута – Заречный, Былым – Угольный болгъандыла.
Тарыхчыла жазгъанларыча, кавказлы халкъла зор бла кёчюрюлгенден сора 35 минг квадрат метр жер эркин этилгенди – ол а Швейцария тенглиди!
Комментариев нет