ЁЛМЕЗЛАНЫ МУРАДИН САБИЙЛЕГЕ.

ЁЛМЕЗЛАНЫ МУРАДИН САБИЙЛЕГЕ.

elbars 13.12.2021 22:02:02
Сообщений: 2347

1 0

АКЪ КИШТИКЧИК

Бизни, билемисиз сиз,
Барды киштикчигибиз –
Чилле топ кибик акъчыкъ,
Бир ариучукъ, бир тапчыкъ.

Ма ол къыш кюн туугъанды,
Босагъада тургъанды,
Кетмегенди ол къачып.
Юсюне жаугъан къарчыкъ
Эримейин къалгъанды.

Акъ ма андан болгъанды.

1970

Ответы

elbars 29.03.2024 08:09:10
Сообщений: 2347
***
Кеч болса ол эки терезе
Жабылады кеси аллына.
Танг атса да эки терезе
Ачылады кеси аллына.
(К…зл...)

***
Муш-муш да бир
Гап-гап да бир,
Токъмакъ да бир.
Аулакъ да бир.
Нелелле, бил.
(Б…р…н, … … …з, б…ш)

***
Эки кёлню арасында къая,
Муш-муш этеди, боз туман жая.
(К…зл…, б…р…н, т…лп… …)

***
Бийик тауда эки дорбун,
Тюбю къалын агъач.
Башы – тала, эки урбун,
Эки да къарылгъач.
(Б…р…н т…ш…кл…, м…й…къ, м…нг…л…й,
к…з, б…т… …л…, к…рп…кл…, къ…шл...)


***
Барды, барды деппанда
Бир къалын къара агъач.
Эшиклик да жокъ анда
Бешиклик да. Неди?
(Ч…ч.)

***
Беш боладыла ала,
Хоншуладыла ала.
Бирчиги жангыз кеси
Экишер а – экиси.
Ол жангыз алай зауукъду,
Бир да ды-был-ды-ра-уукъ-ду.
Биринчи эки эгиз а
Дайым тынгылайды.
Экинчи эки эгиз а
Дауурсуз къарайды.
(… … …з, къ…л…къл…, к…зл...)

***
Бешдиле къарындашла,
Бир да этимли жашла.
Юй къалайла, жер къазалла,
Той этелле, хат жазалла.
(Б…рм…къл....)
elbars 30.03.2024 08:13:00
Сообщений: 2347
***
Барды аллай кюбюрюм,
Къар этип турады жаз.
Энди бал чюгюндюрюм,
Айраным да бузулмаз.
(Б…зл…тм...)


***
«Хыштарачыкъ нек билмейди уяла?» –
Деп жарсыйды жылтырауукъ мияла.
(К…зг...)

***
Мыйыкълыды ол ёре
Хырт саплычыгъым мени.
Ол кюннге эки кере
Тазалайды тирменни.
(Къ…лкъ…н бл… т…шл...)

***
Къыш сууукъдула кюнле.
Къарт тартады чум юлле.
Ол юзмелтмиди, къара!
Булутха жетип бара.
(…ж…къ бл… т…т..н.)

***
Темирденди тишлери,
Ол затны ары-бери
Аяусуз тарта кетдик
Биз къышха, отун этдик.
(Б…хч...)

***
Недабилген Нухай,
Бир билчи, неди:
Аны анам угъай,
Атам эшеди.
(Ч…л…, ч…лм…н.)

***
Къалпакълы темир жашчыкъ
Секирип турду,
Жашчыкъны токъмакъ башчыкъ
Къангагъа урду.
(Ч…й бл… ч…г…ч.)

***
Кюбюрчекде тишчикле,
Жизечикле, бишчикле.
Тийсенг – ачыуланырла,
Шо от бла жанырла.
(С…рн…к т…шч…кл...)
elbars 31.03.2024 07:40:21
Сообщений: 2347
*
Ол жюрюп тургъанлыкъгъа
Бир жары да кетмейди.
Тохтаусуз баргъанлыкъгъа
Жеринден да тепмейди.
(С…гъ…т.)

***
Кирпиге ушайды ол,
Дайым жау ашайды ол.
Чурукъларымы урады,
Жылтыратханлай турады.
(Ч…р…къ къылкъым.)

***
Хаучугъум, угъачыгъым,
Кёр, эки тогъайчыгъым.
Бир чюйюм, эки къамам
Къыл къыярчады тамам.
Мен къыркъама, мен жырама
Энди неме деп сорама.

(Къ…пт...)

***
Сып-сыйдам, жылтырауукъ
Тёрт эгеч ойнай зауукъ
Эшдиле Чымайчыкъгъа
Аламат чындайчыкъла.
(…ш… … …н…л...)

***
Бир къара, миялачыкъ
Кертмеге къалай ушайды.
Ичинде кюн балачыкъ,
Ышара-кюле жашайды.
(Ч…р…къч…къ.)

***
Ол да юй керекди,
Къыз къолуна алмайды.
Ол урса, терек да
Аумай къалмайды.
(Б…лт...)

***
Бек жарайма мен ишде –
Жер къазама тохтаусуз.
Мен ёмюрюмю даусуз,
Ашырама мюйюшде.
(К…р…к.)
Изменено: elbars - 31.03.2024 07:41:56
elbars 01.04.2024 07:53:01
Сообщений: 2347
***
Юч тишим да темирден,
Кюйрючден – сыйдам сабым.
Бюгюн ингирде да мен
Уммогъа бичен салдым.
(С…н…к.)

***
Темирденди он тишим,
Бахчадады хар ишим.
Жаз тырнайма мен топракъ,
Кюз жыяма мен чапракъ
(Б…сх...)

***
Барды бир къалакъ тишим,
Алай ол да кёнделен.
Ханс артып турама мен.
Олду бахчада ишим.
(Ч…г...)

***
Бар кёзю, бурну да бар,
Кюн тиекча инчгечикди.

Ол тигер, эски жамар.
Айтчы, неди?
(… …н…ч…кд...)

***
Жыйылады, жайылады
Бир бирде керек болады.
Этме сен аны сансыз,
Жибириксе сен ансыз.
(С…лкъ…нл…къ.)

***
Чыкъмайды юйден жолгъа
Тёртаякъ эсе да ол.
Бек ушайды ол столгъа.
Да къарындашыды стол.
(Ш…нт…к.)

***
Гылыу жукълайды мулхарда,
Гыга жукълайды бешикде,
Къойчу жукълайды мулжарда,
Киштикчигим а?
(Т…ш…кд...)

***
Сенде да тёгерекди ол,
Менде да тёгерекди ол.
Къойда, итде, атда да…
Тёртгюл а не затдады?
(К…з, …йд...)
elbars 02.04.2024 08:50:32
Сообщений: 2347
***
Тёртгюл кёзю кюнде жана,
Кёрюп турабыз биз аны.
Кюндюз юйню жарыкъ этеди
Кече уа - дайым орамны
(Т…р…з…)

***
Жюз тишим болгъанлыкъгъа,
Мен чайнап тургъанлыкъгъа,
Ичиме жукъ бармайды,
Нек деп киши сормайды.
(Т…р…къ.)

***
Агъач чыпынла бла,
Темир чыбыкъла бла
Бизге кюн алып келген
Неди? Бармыды билген?
(Т…к.)

***
Келсенг да къолуму тутаса,
Кетсенг да къолуму тутаса.
Тутаса да юйге киресе,
Жаулу хычинледен кёресе.
(…ш…к с…п.)

***
Бармагъымда окъа бёркчюк,
Темир шинжим сейир теркчик,
Къумашчыкъгъа батып кете,
Къуйрукъчугъун тартып кете.
(…йм…къ, … …н…, х…л...)

***
Чоюн кепде
Тылы кёпдю.
Отха тюшдю,
Къызгъыл бишди.
(…тм…к.)

***
Буз тюйюлдю эрисе да,
Газ да – тили от эсе да.
Ток тохтап къалса бирде
Ол жанады ингирде.
(К…рт…х ч…р…къ.)
elbars 03.04.2024 08:55:04
Сообщений: 2347
***
Къанжал бахчачы,
Сууданды чачы.
Толуп барады,
Кёгет сугъарды.
(С… … …л…к.)

***
Гууулдайды, дайым пол
Тазалайды ол, ышыйды.
Сибиртги тюйюлдю ол.
Сора неди?
(Б…къ…ж…йд...)

***
Балдыргъан къаурачыкъны
Ичинде макъамчыкъны
Югюрдюм да чыгъардым
Булбулну сукъландырдым.
(С…б…згъ...)

***
Тилемейин суучукъ, ашчыкъ,
Эки гиртчи къарындашчыкъ,
Дауурбасны тюедиле,
Аны алай сюедиле.
(Г…лд…рл...)

***
Мюйюшде эки да жаш
Сюеледиле жууаш.
Танг атса уа – гузаба:
Бир да тохтаусуз чаба.
(Ч…р…къл...)

***
Менде да ончугъу,
Сенде да ончугъу,
Сууукъ болмаз ючюн
Бирер да тончугъу.
(Б…рм…къл…, къ…лкъ…пл...)

***
Аппам сабийчик заманда,
Къарда, сууукъда, туманда
Тёшден эниучю затчыкъла
Тюйюл эдиле атчыкъла.
Да сора неле эдиле,
Къайын ... … … эдиле.
(С…рж…л...)
elbars 04.04.2024 08:23:54
Сообщений: 2347
***
Кёпдю, кёп илляучугъум.
Энди барды баучугъум.
Эки саплычыкъды ол
Билчи неди? Хайда, бол.
(С…к…ртг…ч.)

***
Хар сабийчикге саугъады
Ол, кёкден жаугъанча нюр.
Бир къара: эки таугъа да
Ол болду жомакъ кёпюр.
(Т … йр … къ … л … ч.)

***
Тёппемде айланжюгюм.
Жеримден учуп кетеме.
Бек керекди да жюгюм,
Мен аны алып жетеме.
Бир да къоркъакъгъа санама:
Мен таугъа да тынч къонама.
(В…рт…л…т)


***
Бек алгъа, бюртюк болуп,
Тахтагъа кирип бугъама.
Кюз а мен, кюнден толуп,
Татыулу болуп чыгъама.
Хар ашха да жарашама,
Сен менсиз азыкъ ашама!
(Къ…з…л ч…г…н…д…р)


2012
Изменено: elbars - 04.04.2024 08:31:08
elbars 05.04.2024 09:17:44
Сообщений: 2347
МУХАР
жомакъ

Мухар Тёбен-Къабакъгъа
Барды бир жол къонакъгъа.

Къонакъбай Чомарт эди,
Къонагъы Момарт эди.

Ашладан толду къанга,
Кереги да ол – анга.

Ол ашады, ашады,
Хычинлени бошады.

Жёрмеге да узалды,
Сохтагъа да боялды.

Баш-аякъ да кемирди,
Кёзюм кёре семирди.

Бир бурху да къоймады,
Алай кёзю тоймады.

Ашады ол тауаны да,
Къабыргъада къауалны да;

Эшикни да, бешикни да,
Жастыкъны да, тёшекни да;

Тапчанны да, кюбюрню да,
Жана тургъан кёмюрню да;

Тапканы да къоймады, –
Алай кёзю тоймады.

Ашады атын, тайын да,
Къоймады тангкы зайын да,

Ёгюзюн да, ийнегин да,
Гылыуун да, эшегин да.

Ашады ол къойларын да,
Аямады къочхарын да;

Тауукъларын, хоразын да,
Къычыра тургъан къазын да;

Къадырын, гураларын да,
Къоянчыкъланы барын да;

Киштикни да къоймады, –
Алай кёзю тоймады.

Жутду юйюн, халжарын да,
Айырмады къанжалын да.

Ашады къара итин да,
Алай ач болду бютюнда!

Ашады хоншу юйню да,
Тот кесип тургъан чюйню да.

Ол – юйден-юйге ётдю...
Ол – элден-элге ётдю...

Жетди бизни элге да,
Кирди бизни юйге да...

Ой, алай уянмасам,
Ой, алай уянмасам,

Мени да жутар эди...
Ма алай мухар эди!

Ол – шахардан- шахаргъа,
Ол – къыралдан-къыралгъа

Жел этип жетер эди,
«Тоймагъанма!» – дер эди.

Жутар эди жер жюзюн да,
Ай дингилин, кюн кёзюн да,

Бир жулдуз къоймаз эди,
Дагъыда тоймаз эди!

Ой, алай уянмасам,
Ой, алай уянмасам,

Мени да жутар эди…
Ма алай мухар эди!

1983, Элбрус эл


elbars 06.04.2024 07:08:19
Сообщений: 2347
КЪАЙСЫ УЛЛУДУ?

жомакъ


1

Эртте-эртте юч къарындаш –
Къараш, Жараш, Мураш
Жашагъандыла Малкъарда –
Сукан тарда.

Бир бугъалары болгъанды
Аланы. Мюйюзю жетсе, ойгъанды
Къаяланы.

Таргъа кючден сыйыннганды,
Аны кёрген – тау суннганды.
Ичсе, черек таркъайгъанды,
Башха мал суусуз къалгъанды.

Атлашындан жер тепгенди,
Жатса, тауну тюзетгенди.
Ёзенден, бойнун созуп,
Чыран бузну жалагъанды.
Танг ёртенине къозуп,
Тёгерегин талагъанды.

2

Бир эрттенликде жашла –
Ол туугъан къарындашла
Ичи къызгъан бугъаны,
Суусап къысхан бугъаны
Сюрдюле Терк суууна, –
Мураш бойнуна минип,
Жараш сыртына минип,
Къараш – сауурсунуна.

Мурашха жолда атлы
Жолукъгъанды. Ол татлы
Тенглериди жашланы,
Шамды аты да аны.

Мураш Шамгъа тиледи: –
Жарашха жетсенг, – деди,
Иги сюрсюн бугъаны!
Унутмай, бир айт аны.

3

Тор аты жоргъа салып,
Кюн тюшге, арып-талып,
Шам жетгенди Жарашха –
Ортанчы къарындашха.

Ол да Шамгъа тиледи: –
Къарашха жетсенг, – деди,
Бугъаны иги сюрсюн,
Чыбыкъ жетдире келсин!

Тор аты жоргъа салып,
Ингирге, арып-талып,
Шам жетгенди Къарашха –
Тамата къарындашха.

4

Бугъа – суусабы къана,
Жашла анга къууана,
Терк сууунда жуууна...
Алайлай бир къуш жетди,
Кёкню къарангы этди.

Урду, жыкъды бугъаны,
Чачды, жыртды бугъаны.
Ашады, иги тойду,
Жауурунун а къойду
Уясына элтирге,
Баласына элтирге.

5

Уллу къуш учуп бара,
Жауурунну кётюрюп,
Жауунда жунчуп бара,
Эки къош терек кёрюп,
Келип къонду бирине.
Ол теке мюйюзюне
Къоннганма деп билмеди,
Теке да эс бёлмеди.
Ол кезиуде текени
Сакъал тюбюнде элни
Сюрюую жатып болгъанды,
Къойчу уа къалкъып болгъанды.

Къойчу жаш, татлы эснеп,
«Жауун тохтаймыды?» – деп,
Ёрге кётюрдю башын.
Къуш а, къоркъуп кесине
Балачыгъыны ашын
Къойчу жашны кёзюне
Тюшюрюп, учуп кетди,
Жети тенгизден ётдю.

Жаш кёзюн уууп къойду,
Кир тюшген сунуп къойду.

6

Къойчу, келип юйюне,
Анасына тиледи:
– Кир тюшгенди кёзюме,
Къарасанг эди, – деди.

Анасыны къайгъысына,
Анасыны къаугъасына
Къарт да, жаш да жыйылгъанды,
Сейир-тамаша болгъанды.

Сора аркъан келтирип,
Жашны кёзюне кирип,
Кюч салып тартхандыла.
Ол жауурун къалакъны,
Кенг жауурун къалакъны
Чыгъарып атхандыла.

7

Арада жюз жыл озгъанды,
Къалакъны тапракъ басханды.

Биреу тюзде юй салгъанды,
Артда уа эл къуралгъанды.

Бир ингирде жер тепгенди,
Юч ингирде да тепгенди.

Эл анда оноу этгенди:
Кёчюп кетерге дегенди.

Чыкъгъанды да эл аллына,
Элмен[1] айтханды халкъына:

– Жангыз бизни эл тебеди.
Аны сылтауу недеди?

Биреу къоркъутады бизни,
Бир сакълайыкъ элибизни.
Энтта бир кече къарайыкъ,
Ким эсе да – бир марайыкъ!

8

Бир Къара Тюлкю тюзелип,
Ингир къарангыда келип,
Ол Къалакъны кемиргенди,
Саулай элни тепдиргенди.

Сенекли – сенеги бла,
Кюрекли – кюреги бла
Чабып-чабып келгендиле,
Тюлкюню ёлтюргендиле.

Жашла, бир бирге эришип,
Терисин сыдыргъандыла.
Бирси жанына, кюрешип,
Аудуралмай къойгъандыла.

Элмен туруп сёлешгенди,
Терини тенг юлешгенди.
Элни къартына, жашына
Тонлукъ, бёрклюк да тюшгенди.

9

Бир къатын, бахчада арып,
Урчукъ ийире барып,
Тюлкю мыллыгын кёргенди,
«Бу не сейирди?!» – дегенди.

Сора урчукъ сабы бла
Тюлкюню тынч аудургъанды.
Сыдыргъанды да терисин,
Юйюне элтип баргъанды.
Ол териден жашчыгъына
Къол къапчыкъ чыгъып къалгъанды.

* * *
Къуш, бугъа, тюлкю, теке,
Къойчу, жашчыкъ, анасы, –
Бу жети деуден къайсы
Уллу, къарыулу эке?

1984, Элбрус эл






[1] Элмен – эл башчы.
elbars 12.04.2024 11:38:56
Сообщений: 2347
ТАРИХЛЕ

1

Кёкдю тау, къая уа – акъ.
Къой сюрюу отлай бара,
Къарт тутхан хыжы таякъ
1 тарихди, кёр, къара.

2

Кюн анамча ышара,
Къууанады. Энди жайды.
Къаз, кёлде жюзюп бара,
2-ге нечик ушайды.

3

3 а – «З»-е харфны эгиз
Эгечи – бурма затчкъды.
Ол да бир аламатчыкъды, –
Бек керекди билсегиз.

4

Ол шинтик – сыртлы шинтикди,
Тынчлыкълыды олтурсанг.
Аны баш тёбен бурсанг,
Шашмай 4 тарих кибикди.

5

5 унутулуп къалгъан
Оракъгъа къалай ушайды.
Школну бек иги бошайды
Дайым шуёху болгъан.

6

Кёр, 6 «б»-ны кесиди,
Бек ушайды, хау, неси да.
Барды да худурчугъу
Ач тюйюл быдырчыгъы.

7

Суу жагъа – жашил талады,
Чалгъычы чалгъы чалады.
Сабындан жерге чанчсанг,
Кёр, чалгъы 7 болады.

8

Къыптыны эки эгиз
Сапчыгъы эки тогъайды.
Бир къарачы, ол 8
Тариххе нечик ушайды!

9

Жылкъычы, сагъайтмай жукъ,
Жылкъыны къошха бурады.
Къолунда узун къурукъ
9-гъа ушап турады.

0

Дингилге ушайды 0.
Бошду, жукъ тюйюлдю ол.
Къатына барса уа, бир
Он болады. Ма сейир!

2015
elbars 14.04.2024 08:21:49
Сообщений: 2347
КЮЛКЮЧЮКНЮ
ЖОМАГЪЫ


1

Курчачыкъ, усу тутуп,
Кюлкючюгюн унутуп,
Орамда къоюп кетди,
Тенгчигин мудах этди.

Хо, – деди, – кетсе кетсин,
Тенгчигин сансыз этсин.
Табылыр манга да тенг,
Жол – узакъ, дунья уа – кенг.

2

Бара-бара Кюлкючюк
Кёрдю: жиляй Тюлкючюк,
Жарачыгъын жалайды,
Жалай-жалай жиляйды.

Кюлкючюк Тюлкючюкге,
Ол алтын тюключюкге
Къарагъанлай ышарып,
Тюлкю кючюкчюк, жарып,
Жырлап башлады былай,
Анасы жырлаучулай:
«Бир тауукъ –
Бош зауукъчукъ.
Беш тауукъ –
Беш зауукъчукъ.
Ма зауукъ десенг –
Зауукъ! –
Гедешге тюшсенг,
Зауукъ!»

3

Бара-бара Кюлкючюк,
Биргесине Тюлкючюк
Тюбедиле Тайчыкъгъа,
Мангылайы айчыкъгъа.

– Жаныма тийгенди бек,
Манга гылыу деп эшек.
Тиймей тургъанлай хатам,
Гылыугъа чыкъды атым.

Кюлкючюг'а Тайчыкъгъа –
Мангылайы айчыкъгъа
Къарагъанлай ышарып,
Тайчыкъны кёлю жарып,
Жырлап башлады былай,
Анасы жырлаучулай:
«Къуру бичен –
Аз зауукъ,
Жемден толу
Таз – зауукъ!
Ма зауукъ десенг –
Зауукъ! –
Кёк кырдыклы
Жаз – зауукъ!»

4

Бара-бара Кюлкючюк,
Биргесине Тюлкючюк,
Ызларындан а – Тайчыкъ,
Мангылайчыгъы айчыкъ,
Къояннга тюбедиле:
– Нек жиляйса? – дедиле.
– Тс-с-...
Майна жуттай Бёрю,
Бугъугъуз, къойса кёрюп,
Барыбызны да тутар,
Жан аурутмайын жутар.

Кюлкючюк Къоянчыкъгъа,
Туугъанлы къоркъакъчыкъгъа
Къарагъанлай ышарып,
Къоянчыкъ, кёлю жарып,
Жырлап башлады былай,
Анасы жырлаучулай:
«Бир быхы –
Бир зауукъчукъ.
Беш быхы –
Беш зауукъчукъ.
Ма зауукъ десенг –
Зауукъ,
Бахчагъа тюшсенг –
Зауукъ!»

5

Бара-бара Кюлкючюк,
Биргесине Тюлкючюк,
Тайчыкъ Къоянчыкъ бла,
Къоянчыкъ – Тайчыкъ бла...

Ой-ой-ой-ой! Ды-ды-ды!..
Агъачдан Бёрю чыкъды!
Бёрю чыкъды агъачдан,
Кёзлери жана ачдан.
Тайчыкъ талны тюбюне
Букъду.
Тюлкю тюкгюч тюбюне
Букъду.
Къоянчыгъ' а,
Къоркъакъчыгъ' а,
Дыгалас этди,
Эсин тас этди.

Кюлкючюг' а батырды,
Сермеширге хазырды.

6

Бёрю алай къууанды,
Бёрю былай къууанды:
– Къоянчыкъ –
Ал къабынчыкъ,
Къоркъакъчыкъ –
Бал къабынчыкъ.
Тюлкючюк –
Тёрт къабынчыкъ.
Тайчыкъ... ы-ы-ы...
Кёп къабынчыкъ!

Тал тюбюнде Тайчыкъны
Жанмызчыгъы къалтырай.
Тюкгюч тюбюнде Тюлкю:
«Аначыгъым...» – деп жиляй.
Кюлкючюг' а батырды,
Сермеширге хазырды!

7

– Бёрю, къарачы бери,
Къарачы, къатхан тери!
Нем аманды Тайчыкъдан,
Неда ол къоркъакъчыкъдан?!

– Кимсе сен? – деди Бёрю, –
Къайдан чыкъгъанса бери?!
Кесинг да не тюрлюсе,
Таныгъаным тюйюлсе.
Ой, жазыкъчыкъ, дер эдим.
Къабынчыкъ этер эдим.
Аурутурса дейме ансы!
Бери да къайдан чыкъгъанса?!

– Билмей эсенг – бил! – деди
Кюлкючюк. –
Кюлмей эсенг – кюл! – деди
Кюлкючюк!
Кюлкюге къаны къызды
Бёрюню.
Алай а кюлкю къысды
Бёрюню:
– Хах-хах-ха!
Къыл-къыл-къыл-къыл!
Ким этеди, ой, дыгъыл?
Ким этеди, ким этеди –
Хах-хах-ха –
Дыгъыл-мыгъыл?!
Атылама, –
Хах-хах-ха! –
Жарылама, –
Хах-хах-ха! –
Атылама,
Жарылама,
Ой, къалама
Палахха!

Бёрюлюгюн унутуп,
Дыгъылдан,
Жерге, къарнындан тутуп,
Жыгъылды:
– Атылама, –
Хах-хах-ха! –
Жарылама, –
Хах-хах-ха! –
Атылама,
Жарылама,
Ой, къалама
Палахха!

8

Кюлкючюк бара-бара,
Ызына къарай-къарай,
Билип турады,
Сезип турады:
Курча башчыгъын ийип,
Курча къашчыгъын тюйюп.
Анасы жарсып...
Ыннасы жарсып...

9

Бара-бара Кюлкючюк,
Биргесине Тюлкючюк,
Ызларындан –
Тай, Къоян
Тюбер эдиле, баям:
Къапланнга да,
Къабаннга да,
Мамугъа да,
Маймулгъа да...

Алай...

Кюлкючюк бара-бара,
Ызына къарай-къарай,
Билип турады,
Сезип турады:
Курча башчыгъын ийип,
Курча къашчыгъын тюйюп.
Анасы жарсып...
Ыннасы жарсып...

10

Къоянчыкъ, Тюлкю эм тай,
Батыр Кюлкюню махтай
Бара, Кюлкючюк былай
Айтып, ариу сёлешгенди:
– Мен юйге къайтама энди.
Тенчигим мудахды бек,
Анга дайым мен керек. -
Кюлкючюк алай айтды
Сора ызына къайды

Кюлкючюк юйге кирди,
Сюйген тенгчигин кёрдю.
Къатына жууукъ келди,
Жарыкъ ышарды, кюлдю.
Курча секирип турду,
Тенгин тёгерек бурду,
Жыр айта, жыр айта:

– О-райда, о-райда! –
Ма зауукъ десенг,
Зауукъ,
Ойнасанг, кюлсенг –
Зауукъ.
Алай андан да зауукъ –
Жарыкъ кёллю тенг –
Зауукъ!

1984, Элбрус эл



elbars 15.04.2024 09:40:33
Сообщений: 2347
АГЪАЧ САКЪЧЫ

Эй, тюккюч къартчыкъ Лаккур,
Бир бутунг пурады.
Не жатыууду?! Хайда тур!
Тюш бола турады

Хайда. Хыпияр Омай
Агъачха киргенди,
Сирнекле бла ойнай,
От саллыкъды энди.

Къайрыса, тюккюч Лаккур?
Терсине бараса!
Мыйыкъларынгы да бур, –
Бир да хыштараса.

Бузукъну мычымай тут,
Жет да вертолёт бла.
Тут да, бир иги къаркъут,
Ойнамазча от бла!

2011



elbars 16.04.2024 09:26:43
Сообщений: 2347
КЪАТЫШ НАЗМУ

Къоянчыкъ батыр затчыкъды,
Бёрюню къуууп барады.
Сенгирчге – жашил атчыкъды,
Ол кишнейди, шиш турады.

Къаргъачыкъ мамукъча акъды,
Ол жилянча сюркеледи.
Кирпичиг’ а – жумушакъды,
Агъачдан учуп келеди.

Мурсагъа кирсенг – зауукъду,
Гюл а отча кюйдюреди.
Ол таууш этген тауукъду,
Жумуртха табып юреди.

Жабалакъ къурум къарады,
Боркъулдап къайнайды буз.
Ат кибик жортуп барады
Мешина, ызсыз, жолсуз.

Диваннга батып, газет
Атамы окъуй турады…
Бу назмучукъгъа къара да,
Терс жерчиклерин тюзет.

2011

elbars 17.04.2024 09:50:22
Сообщений: 2347
ДЖАНГУРАЗЛАНЫ МАРИЯМ
АЙТХАН НАЗМУ

Кюн бла бирге турама,
Мен школгъа сюйюп барама.
Мен окъуйма, мен жазама,
Физминутка – арысам а.

Школ жашауубуз зауукъду:
Кёп тюрлю оюн къурабыз.
Шуёхлугъубузну жукъ да
Бузмай, биз ариу турабыз.

Устазыбызны къыйнамай,
Айтханын этебиз бирча.
Дерс бара туруп, ойнамай,
Кёл салабыз, кёп билирча.

Устазыбызны сюебиз:
Анабызча къууатлыды.
Кюнчюкле кибик тиебиз:
Хар сёзю алай татлыды.

2018
elbars 18.04.2024 10:56:15
Сообщений: 2347
НЕМЕ

Неме деп бир тюрлю затчыкъ
Жашайды да бизде,
Сейир ишле боладыла,
Ийнан, юйюбюзде.

Киштикча, ол бир тауушсуз
Жюрюйдю ташатын.
Не кёрмейме, не билмейме
Аны атын-затын.

Столгъа жеталмайды; баям,
Гитчеди, юч къарыш.
Алай хилисинден юйде
Болгъан – къара къатыш.

Жабыу тюшюп, шинтик аууп,
Кийим да – чачылып.
Сынып харип илляучукъла,
Буфет да ачылып.

Жазады ол къабыргъада,
Бурмачыкъла буруп,
Кампетлени табады ол,
Турсам да букъдуруп.

Кёзден ташады да, юйде
Не этмейди, ой, не?
Адам къалай тутсун муну,
Къыстарча юйюне.

Къашыкъ бла ашамай ол,
Къайнатмадан тояды,
Кокаларын неге болса
Анга ышып къояды.

Китапланы, тефтерлени
Чачхан, жыртхан да – ол.
Къолу жетген затны оя,
Чапхан, жортхан да – ол.

Бузлатмадан бузчукъ алып,
Кампет кибик эмеди.
Тутуп эшик къолчакъладан[1]
Учхан да ол Немеди.

Ол диванда, ундурукъда,
Топчукъча секиреди.
Шифоньерни ичин тёгюп,
Ары кеси киреди.

Бу юй, ой, къутургъан бугъа
Кирген юйге ушайды.
Былай барса, юйюбюзню
Неме чачып бошайды.

Излеп табалмайма аны,
Биледи да бугъа.
Тоба, тутсам а бузукъну
Берликме Мамугъа!

Ой, жашчыкъ, ол сиркиу ючюн,
Сен нек мудах боласа?
Бузукъ Немеди, ансы хау,
Сен бек иги баласа!

2021







[1] Къолчакъ – эшик сап.
elbars 19.04.2024 07:16:50
Сообщений: 2347
АКЪ ХОРАЗ, КЪАРА ХОРАЗ

Акъ хораз, къара хораз
Сабан сюре эдиле:
– Кукурий, кукурийкук! –
Сабан сюре эдиле.

Акъ гутча, къара гутча
Ачы юре эдиле:
– Гау-гау-гау-гау,
Хап-хап-хап! –
Бёрю сюре эдиле.

Акъ тауукъ, къара тауукъ
Урлукъ сала эдиле:
– Къакъ-къакъ-къакъ-къакъ!
Къакъ-къакъ-къакъ! –
Урлукъ сала эдиле.

Акъ гура, къара гура
Чалгъы чала эдиле:
– Гуру-гуру, гур-гуру! –
Чалгъы чала эдиле.

Акъ баппуш, къара баппуш
Ындыр баса эдиле:
– Бакъ-бакъ-бакъ-бакъ,
Бакъ-бакъ-бакъ! –
Ындыр баса эдиле.

Акъ улакъ, къара улакъ
Къазан аса эдиле:
– Ме-ме-ме-ме, ме-ме-ме! –
Къазан аса эдиле.

Акъ киштик, къара киштик
Тирмен тарта эдиле:
– Мияу-мияу, мияу-яу! –
Тирмен тарта эдиле.

Акъ къыш а къара жерге
Къарла жаудура эди,
«Гуу-гуу-гуу-гуу!» этдирип,
Желле урдура эди.

Барысы да жыйылып,
Алгъыш айта эдиле.
Къурманлыкъла биширип,
Боза тарта эдиле.

Айып болсун тишханнга,
Ол урлап ашай эди.
– Жуу-жуу-жуу-жуу, жууала! –
Ол урлап жашай эди.

2001
Вава 19.04.2024 07:21:01
Сообщений: 926
Алай Аман эсе, Бир къоймаймысыз аны? Асыры игиликден болур
Изменено: Вава - 19.04.2024 07:21:16
elbars 20.04.2024 08:39:00
Сообщений: 2347
АЛЛАЙ НЕК БОЛАСА?

Ана, аначыгъым, мен
Сени бек сюеме.
Сен билемисе аны, –
Алай нек сюеме?

Мен дерсде эки алсам,
Сормайын кетип къалсам,
Чочутсам гылыучукъну,
Макъыртсам кишиучукъну,
Ташчыкъла атып анга,
Сен урушмайса манга,
Сен къутрумайса… Алай
Ол кюн мени кёрмейсе,
Сютбашчыкъ да бермейсе.

Кесими юйде къоюп,
Сен кетип къаласа.
Ана, аначыгъым, сен
Аллай нек боласа?

2007
elbars 21.04.2024 11:50:43
Сообщений: 2347
ДЕРСДЕ
С. Михалковдан

Алай тынчмы сунаса
Хили этмей олтургъан?
Алай тынчмы сунаса
Харф-харф, жик-жик окъугъан?

«Э-ге-чим быс-тыр жуу-а-ды.
Ит киш-тик-чик-ни къуу-а-ды,
Те-рек-де ал-ма би-ше-ди,
А-на-ка чын-дай э-ше-ди…» –

Уф, арыдым, уф, талдым,
Къолума къалам алдым.

Энди чот чыгъарайым,
Кёл салып бир къарайым.
Дерслигим былай сорады:
– Айт, суратчыкъгъа къара да,
Он къоздан сегизисин
Алсанг, ненчасы къалады?

«Экичик» деп айталдым…
Уф, къалай халек талдым.

2007
elbars 22.04.2024 06:58:09
Сообщений: 2347
БЮРЧЕ БЛА ГУМУЛЖУК


1

Антлы тенгле – Бюрче бла Гумулжук,
Жер-суу кёре, атланнгандыла жолгъа.
Бара-бара, бир кёлге чыкъгъандыла.
Секиргенди да ётгенди Бюрчечик,
Гумулжуг’а кёл ортасына тюшгенди,
Кёл ортасына тюшгенди, жилягъанды,
Жалыннганды: – Бюрчечик, Айыугъа бар да
Бир къыл тиле, мен суудан чыгъарча.

2

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Айыуну тапханды да айтханды:

«Ой, Айыуум, Айыуум,
Бир къыл берсенг а манга?
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма!»

«Бюрче, сен а манга балмы келтиргенсе?» –
Дегенди Айыу.

3

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Бал Четенни тапханды да айтханды:

«Бал Четен, ой, Бал Четен,
Бир къашыкъ бал бер манга.
Балны Айыугьа берликме,
Айыу манга къыл берликди.
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгьарлыкъма»

«Бюрче, сен а мени Къушданмы къоруйса?» –
Дегенди Бал Четен.

4

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Къушну терк тапханды да айтханды:

«Ой, Уллу Къуш, Уллу Къуш,
Тийме сен Бал Четеннге.
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугьа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма!»

«Бюрче, сен а манга жюжекми бергенсе?» –
Дегенди Къуш.

5

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Гурт Тауукъну тапханды да айтханды:

«Гурт Тауукъ, ой, Гурт Тауукъ,
Жюжекледен бирин бер.
Мен аны Къушха берликме,
Къуш тиймез Бал Четеннге.
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугьа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгьарлыкъма!»

«Бюрче, сен а манга нартюхмю бергенсе?» –
Дегенди Гурт Тауукъ.

6

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Дууну тапханды да айтханды:

«Ой, Толу Дуу, Толу Дуу,
Манга уууч нартюх бер.
Аны Тауукъгъа берликме,
Тауукъ жюжек берликди.
Жюжекни Къушха берликме,
Къуш тиймез Бал Четеннге.
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугъа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма!»

«Бюрче, сен а мени Тишханданмы къоруйса?» –
Дегенди Дуу.

7

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Чычханны тапханды да айтханды:

«Ой, Тишханчыкъ, Тишханчыкъ,
Тийме Дууда нартюхге.
Дуу манга нартюх берликди,
Аны Тауукъгъа берликме,
Тауукъ жюжек берликди,
Мен аны Къушха берликме,
Къуш тиймез Бал Четеннге,
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугъа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма?»

«Бюрче сен а мени Киштикденми сакълайса?» –
Дегенди Тишхан.

8
Бюрчечик чапханды, жортханды,
Киштикни тапханды да айтханды:

«Ой, Киштикчик, Киштикчик,
Тийме сен Тишханчыкъгъа.
Тишхан а Дуугъа кирмез.
Дуу манга нартюх берликди,
Аны Тауукъгъа берликме,
Тауукъ жюжек берликди,
Жюжекни Къушха берликме,
Къуш тиймез Бал Четеннге.
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугъа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма!»

«Бюрче, сен а манга сюттямы бергенсе?» –
Дегенди Киштик.

9

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Ийнекни тапханды да айтханды:

«Ой, Уммочукъ, Уммочукъ,
Бир къашыкъ сют бер манга,
Аны Киштикге берликме,
Киштик тиймез Тишханнга,
Тишхан а Дуугъа кирмез.
Дуу манга нартюх берликди,
Аны Тауукъгъа берликме,
Тауугъ а жюжек берликди,
Жюжекни Къушха берликме,
Къуш тиймез Бал Четеннге,
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугъа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма!»

«Бюрче, сен а манга биченми бергенсе?» –
Дегенди Ийнек.

10
Бюрчечик чапханды, жортханды,
Чалгъычыны тапханды да айтханды:

«Ой, Чалгъычы, Чалгъычы,
Кырдык берсенг а манга.
Аны Ийнекге берликме,
Ол манга сюття берликди,
Аны Киштикге берликме,
Киштик тиймез Тишханнга,
Тишхан а Дуугъа кирмез.
Дуу манга нартюх берликди,
Аны Тауукъгъа берликме,
Тауугъ а жюжек берликди,
Жюжекни Къушха берликме,
Къуш тиймез Бал Четеннге.
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугъа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма!»

«Бюрче, сен а манга бозамы бергенсе?» –
Дегенди Чалгъычы.

11

Бюрчечик чапханды, жортханды,
Боза сюзе тургъан Ыннаны тапханды:

«Ой, Ынначыкъ, ынначыкъ,
Боза берсенг а манга.
Аны чалгъы чала тургъан
Чалгъычыгъа берликме.
Ол манга кырдык берликди,
Аны Ийнекге берликме,
Киштик тиймез Тишханнга,
Тишхан а Дуугъа кирмез.
Дуу манга нартюх берликди,
Аны Тауукъгъа берликме,
Тауугъ’а жюжек берликди,
Жюжекни Къушха берликме.
Къуш тиймез Бал Четеннге,
Четен манга бал берликди,
Балны Айыугъа берликме,
Айыу манга къыл берликди,
Къыл бла шуёхуму
Суудан чыгъарлыкъма!»

«Бюрче, сен а манга сууму келтиргенсе?» –
Дегенди Ынна.

12

«Къыйынмыды бир челек
Суу келтирген Бюрчеге?
Челегигиз да къайда?!
Черегигиз да къайда?!» –

Дегенди да, суу алып келгенди Бюрчечик.

Ынна уа боза бергенди,
Ол аны Чалгъычыгъа бергенди,
Чалгъычы кырдык бергенди,
Кырдыкны Уммогъа бергенди,
Уммо сюття бергенди,
Сюттяны Киштикге бергенди,
Киштик Тишханнга тиймезге айтханды,
Тишхан Дуугъа кирмезге айтханды,
Дуу а нартюх бергенди,
Нартюхню Тауукъгъа бергенди,
Тауукъ жюжек бергенди,
Жюжекни Къушха бергенди,
Къуш Бал Четеннге тиймезге айтханды,
Бал Четен бал бергенди,
Балны Айыугъа бергенди,
Айыу къыл бергенди.
Бюрче къыл бла шуёхун
Суудан чыгъаргъанды.

1990, Нальчик




elbars 26.04.2024 07:29:07
Сообщений: 2347
ТИШХАНЧЫКЪЛА ЖОМАГЪЫ


1

Бир чал тишхан болгъанды,
Аны къызы бар эди.
Кёрген – ариулугъуна,
Сукъланып, къарар эди.

Бир къарт тишхан болгъанды,
Аны жашы бар эди.
Кёрген – субайлыгъына
Эрикмей къарар эди.

Бир ариу къыз болгъанды, –
Чал атасы бар эди,
Аны хар айтхан сёзю
Ат багъасы бар эди.

Бир субай жаш болгъанды, –
Къарт анасы бар эди,
Аны хар айтхан сёзю
Балхам эди, бал эди.

Бир чал тишхан болгъанды,
Бир къарт тишхан болгъанды,
Бир ариу къыз болгъанды,
Бир субай жаш болгъанды.

Жаш айтханды къызчыкъгъа:
«Бизни юйге келсенг а!»
Къыз айтханды жашчыкъгъа:
«Атамдан тилесенг а!»

Бир чал тишхан болгъанды, –
Къызчыгъына сакъ эди.
Аны бек къарыулугъа
Берлиги да хакъ эди.

Бир субай жаш болгъанды, –
Ол къызны тилей эди:
«Менден кючлю дуньяда
Бир жан жокъду! – дей эди.

Бир чал тишхан болгъанды,
Аны кибик аз эди:
«Сен кючлю болсанг, киштик
Атангы тутмаз эди!»

2

– Киштик кючлю, киштик кючлю, –
Мен киштикге барлыкъма!
Киштик кючлю, киштик кючлю,
Мен киштикге барлыкъма! –
Деп жырлагъанды тишханчыкъ.

– Ай, мен кючлю болсам эди, тишханчыкъ,
Итден алай къачмаз эдим, тишханчыкъ, –
Деп, макъыргъанды киштик.

– Ит кючлю да, ит кючлю, –
Сора итге барлыкъма!
Ит кючлю да, ит кючлю,
Сора итге барлыкъма! –
Деп жырлагъанды тишханчыкъ.

– Ай, мен кючлю болсам эди, тишханчыкъ,
Мени бёрю къуумаз эди, тишханчыкъ, –
Деп, сынсыгъанды ит а.

– Бёрю кючлю, бёрю кючлю, –
Мен бёрюге барлыкъма!
Бёрю кючлю, бёрю кючлю,
Мен бёрюге барлыкъма! –
Деп жырлагъанды тишханчыкъ.

– Ай, мен кючлю болсам эди, тишханчыкъ,
Мени айыудан къоркъмаз эди, тишханчыкъ, –
Деп, улугъанды бёрю.

– Айыу кючлю, айыу кючлю, –
Мен айыугъа барлыкъма!
Айыу кючлю, айыу кючлю,
Мен айыугъа барлыкъма! –
Деп жырлагъанды тишханчыкъ.

– Ай, мен кючлю болсам эди, тишханчыкъ,
Мени къаплан тутмаз эди, тишханчыкъ, –
Деп, мурулдагъанды айыу.

– Къаплан кючлю, къаплан кючлю, –
Мен къапланнга барлыкъма!
Къаплан кючлю, къаплан кючлю,
Мен къапланнга барлыкъма! –
Деп жырлагъанды тишханчыкъ.

– Ай, мен кючлю болсам эди, тишханчыкъ,
Къоркъуп, пилге жол къоймазем, тишханчыкъ, –
Деп, къычыргъанды къаплан.

– Пил кючлю да, пил кючлю, –
Сора пилге барлыкъма!
Пил кючлю да, пил кючлю,
Сора пилге барлыкъма! –
Деп жырлагъанды тишханчыкъ.

– Ай, мен кючлю болсам эди, тишханчыкъ,
Ай, мен кючлю болсам эди, тишханчыкъ,
Къулагъыма кирмез эди тишханчыкъ.
Къара азап бермез эди тишханчыкъ! –
Дегенди пил да.

– Тишхан кючлю, тишхан кючлю, –
Мен тишханнга барлыкъма!
Тишхан кючлю, тишхан кючлю,
Мен тишханнга барлыкъма! –
Деп жырлагъанды да тишханчыкъ...

3

Бир чал тишхан болгъанды,
Аны къызы бар эди.
Бир къарт тишхан болгъанды,
Аны жашы бар эди.

Бир ариу къыз болгъанды,
Бир субай жаш болгъанды...
Сау дуньягъа айтылырча,
Бир уллу той болгъанды.

1991, Нальчик
elbars 02.05.2024 06:28:39
Сообщений: 2347
БАГУШ ХАННЫ
КИППЕ-КИРЛИ КЪЫРАЛЫНДА

1

Бара кетип, бара, бара, бара кетип,
Жети да тау аууп,
Тогъуз да суу ётюп,
Бир уллу тенегиз жагъада
Бир Киппе-Кирли къырал бар эди,
Аны тёр шахары багуш тёбеледен тар эди.

Анда уа бир тыкыр,
Бир шимир аслан жашагъанды.
Ол, къолун-бетин жуумай,
Ашын алай ашагъанды.
Хан эди кеси да,
Бар эди неси да:
Бийик тахы, уллу аскери,
Къыйырсыз, чексиз – жери.
Бар эди алтын къаласы,
Эки да сюйген баласы.

Жашыны аты Тухур эди,
Эсе да, Тыкыр эди.
Къызыны аты Буттукъ эди,
Эсе да, Буштукъ эди.
Кесини аты уа – Баккуш.
Угъай! Баккуш угъай, – Багуш.

Бир жол а тамгъа-тамгъа къагъытха салгъанды да къол,
Ахыры да жууунмаз Оноу чыгъаргъанды ол.


Жауун жауса, аны жаны
Тамагъына тыгъылгъанды.
Къачама деп абыннганды,
Сюрюннгенди, жыгъылгъанды.
Алай керек эди анга,
Киппе-Кирли ханнга!

Тишхан аула басып къала мюйюшлерин,
Кюе кесип кийизлерин, кюйюзлерин.
Хан да, къызы да, жашы да,
Къатыны, къарауашы да,
Мугут этип юслери,
Ийис этип кеслери,
Кирлеринде бише эдиле,
Дагъыда уллу сёлеше эдиле.

«Сапын» дегенни сатып ие эдиле.
«Таракъ» дегенни таргъа тыя эдиле,
Уруп-тюйюп, кепге жыя эдиле.

«Сибиртги» дегеннге уа,
Итле кибик юргендиле,
Сибиртгисин отха атып,
Кесин Сибирге сюргендиле.

Жаныуарла бу зорлукъдан безгендиле.
Да не этерик эдиле? Тёзгендиле!

Жукъ айтханны талап къойгъанды
Багуш хан.
Аз жаныуарнымы жойгъанды
Багуш хан!

Кирли ёзюрлерине ариу сёлешгенди,
Бек кирлилерине майдалла юлешгенди.
Барын да къаты-къаты къучакълагъанды,
Уппа-чуппа этгенди, ийнакълагъанды.

Жуууннган не болгъанын унутханды хан.
Тёшегине, тешинмей, жатханды хан.
Шимир тону юсюнден, чирип, тюшгенди.
Чабырларын а – чачылсала, тешгенди.

Бир кюн ханны-къызы тойгъа къуралгъанды.
Ол, кюзгюге къарап, къубулгъанды, къууаннганды:

«Эки кёзюм хикки болуп,
Къулакъларым кирден толуп,
Юсюм-башым тозурап,–
Бир да тоймайма, къарап!
Токъсан тогъуз къой багъасы
Жыйрыгъымы – минг тамгъасы!
Эки женгим сёгюлюп,
Гызмаларым тёгюлюп.
Менден тапчыкъ болмаз жерде,–
Бир кир къапчыкъ болмаз жерде.
Ариума бахча гинжиден
М-е-е-е-е-е-ен!»

Тойгъа-сыйгъа ханны жашы да тебрегенди,
Сымарлана, махтана, терлегенди:

«Мен кимден да кирлиме,
Кесимден да кирлиме!
Шимир къатып женглерим,
Сукъланалла тенглерим!
Мени бла эришелле,
Озаргъа бош кюрешелле!
Той боллугъун билгенме,
Кюлге аунап келгенме!
Кошт бала да сукъланыр,
Аузу ачылып къалыр.
Ариума бахча гинжиден
Ме-е-е-е-е-ен!»

Ханны къатыны Хыштара уа
Ашын ёретин ашагъанды.
Аны къатында Къарт Къуртха
Мёлекге ушагъанды.
Къайры болса – ары тюкюргенди,
Бурнун, этеги бла сюртгенди.
Жууулмай табакълары, къашыкълары.
Уф! Уф! Уф!
Айталмайма андан ары.

2

Бир кюн Суусарчыкъ сууда жуууннганды,
Аны бир жан да кёрмезлик суннганды.
Тилчи Чыкъинжиг’а кёрюп тургъанды,
Ол ханнга баргъанды да, баш ургъанды.

«Былай-былай...» – дегенди да тил этгенди.
Ханны мыртазакъларына жол юйретгенди.

Суусарчыкъны тутаргъа буюргъанды хан,
Тар зинданнга атаргъа буюргъанды хан.

Харип Суусарчыкъны тутхандыла да,
Элтип, тар зиднданнга атхандыла да,
Эшигине ма былллай кирит такъгъандыла,
Ай балталы къалауур да салгъандыла.

Бу зорлукъну Суу бла Сапын эшитгендиле,
Суусарчыкъны къутхарыр оноу этгендиле:

Тёзюмюбюз къалмады энди ханнга! –
Дегендиле да,–
Бир ачы къапдырайыкъ биз анга! –
Дегендиле да,
Экиси да Киппе-Кирли Къыралгъа атланнгандыла,
Къан къазауатха, къыраннга атланнгандыла.

Багуш ханны аскери юзмезден аз тюйюл эди,
Багуш ханны миннген аты – пил эди.

Багуш хан ёзюрлерин чакъыртханды,
Багуш хан акерлерин чакъыртханды.

– Суу бла Сапынны чекден бери ётдюрмегиз,
Тутсагъыз а – мен баргъынчы ёлтюрмегиз! –
Дегенди ол. –
Кёл кенгдире, сууну къумгъа жутдурлукъма,
Сапынны уа сарыуегиме жутдурурма! –
Дегенди ол.

Алайлай, «шуу-шуу!» этип, Суу жетгенди,
Сапын да бир къалын кёмюк этгенди.
Кёзлерине кирип, аман ачытханды.
Абызырагъандыла аскер да, хан да.

Сапын кёмюк аланы –
Аман хыштараланы
Кёзлерине кирип, алай ачытханды,
Алай ачытханды –
Ёкюртюп-ёкюртюп, жилятханды.

Сора Сапын бла Суу айтхандыла ханнга,
Ол Киппе-Кирли аманнга:
– Хыштараны, Буштукъну, Тыкырны да ал да,
Къуруп кет бу жерледен артал да!

Хан къачханды, алай къачханды,–
Къанатлы кибик учханды!
Жан-жаныуар бары къууаннгандыла,
Сау айны аяусуз жуууннгандыла.

Къаз да,
Агъаз да,
Кукук да,
Уку да,
Жур,
жугъутур да,
Къоян,
Жубуран да,
Биттир,
Демметтир да,
Къамжакъ,
Байрымжакъ да,
Къаплан да,
Тишхан да,
Зурнук,
Гумулжук да,
Айыу да, бёрю да, суусар да –
Хар къанатлы, хар жаныуар да
Ашларын, къол-бет жуууп, ашайдыла энди.
Киппе-Кирсиз Къыралда жашайдыла энди.

1993, Нальчик
elbars 06.05.2024 08:35:02
Сообщений: 2347
МАХТАНЧАКЪ ХОРАЗ БЛА
ЧУБУР ТЮЛКЮЧЮК


1

Эртте-эртте Къызгенде
Хоразмы жашай эди?
Ол къошакълы, гынттыллы
Кюннгеми ушай эди?

Кьып-кьызыл кикириги
Алтын тажымы эди?
Арбазда къайын быкъы
Бийик тахымы эди?

Эл кьыйыры агъачда
Тюлкюдамы болгъанды?
Аны хыйласы тогъуз
Тюрлю дамы болгъанды?

Башы аман акъылдан
Топа-толуму эди?
Тауукъ урларгъа андан
Уста болурму зди?

Жазып, окъуп дерследе
Ол къыйнала эдими?
Къошулмайын терслеге,
Билим ала эдими?

Жохар хораз танг сайын
Жырын айтамы эди?
Камсык тюлкю танг сайын
Уудан къайтамы эди?

Хоразны эсчигинде –
Тюй бюртюк. Юсчюгюнде
Гелефей кёнчекчиги,
Къатапа кёлекчиги.

Ичинде пура огъу
Болгъан агъач героху.
Белинде уа - къылычы!
Жыр айтханды къычырып:

– Кукурий, кукурий-кук!
Къоркъакъ тюлкю, къач да букъ!
Букъмасанг а – дертим бар,
Сопакълар ниетим бар!

Кукурйй, кукурий-кук!
Энди жокъ санга тауукъ.
Алырма да тишлеринги,
Ичирирме биляуукъ!..

Ол, кюнлени биринде,
Жылтырай-жана кюнде,
Мешхут тёбеге чыгъып,
Жырлагъанды къычырып:
– Ку-ку-рий-кук, мен шахма!
Ку-ку-рий-кук, патчахма!
Мен ханма, ку-ку-рий-кук!
Солтанма, ку-ку-рий-кук!
Акъ тауукъчукъларым,
Къара тауукъчукъларым,
Сары тауукъчукъларым,
Къызыл тауукъчукъларым,
Жохар тауукъчукъларым,
Менден ариу болурму жер юсюнде?!
Менден батыр болурму жер жюзюнде?! –

Акъ тауукъчукъла,
Къара тауукъчукъла да,
Сары тауукъчукъла,
Къызыл тауукъчукъла да,
Къарт тауукъчукъла,
Жохар тауукъчукъла да,
Жаш тауукъчукъла,
Доппанбаш тауукъчукъла да
Къанат таууш этгендиле,
Чабып-чабып жетгендиле,
Ала гюрен тургъандыла,
Хоразгъа баш ургъандыла:
– Кёз инжибиз, былайда
Санга тенг боллукъ къайда?!
Бийибиз, тауну, тюзню,
Къум аулакъны, тенгизни
Къыдырып да чыкъсынла,
Сенича не тапсынла!
Жюрегибиз, жаныбыз,
Патчахыбыз, ханыбыз,
Санга тенг боллукъ айда
Угъай, кюнде да къайда?! –
Дегендиле,
Кука сёлешгендиле,
Ариу тепсегендиле.

Бу сейирге тюлкю къарап болгъанды,
Хоразчыкъны кенгден марап болгъанды.
Сора, бугъуп, жууугъуракъ келгенди,
Лохбай кёрюп къоймазча, сакъ келгенди.

– Тюлкю келсе – тюберме,
Аслан кибик теберме,
Алтын тонун тешип, кесим киерме!

Сюйсе бёрю да келсин,
Сыдырырма терисин!
Жалан этип, къула тюзге иерме!

Айыугъа да азыкъ бар –
Бир жараулу къазыкъ бар!
Тынч турмаса, мен аны да тюерме! –

Бийик чалманга къонуп,
Къушдан, тюлкюден къоркъуп
Турмагъанын билдире:
Акъ тауукъчукъларын,
Къара тауукъчукъларын,
Сары тауукъчукъларын,
Къызыл тауукъчукъларын,
Жохар таукъчукъларын
Къууандыра, кюлдюре,
Къубулта да болгъанды.
Камсык тюлкю тамашагъа къалгъанды.

– Керегинги бермесем,
Мен да тюлкю тюйюлме.
Этчигингден кёрмесем,
Сора мен не тюлкюме?! –
Дегенди да тюлкючюк,
Тауукъланы, къуш тюгюнлей, чачханды.
Ол махтанчакъ хоразчыкъны
Таугъа алып къачханды.

Ой, алайлай, алайгъа,
Къычырыкъгъа хахайгъа
Бир мазаллы лохбай чабып жетгенди:

– Хап-хап-хап! Юйюгюзге
От тюшген кибик, сизге
Не болгъанды?! – деп, гузаба этгенди.

Тауукъчукъла къанкъылдап,
Ауазлары къалтырап:
– Ой, ахыбызны алап,
Ой, шахыбызны алып,
Къачып бара турады,
Жет да тала, басхан парий тюлкюню!
Келеди да къырады.
Тут да тала, гуду-марий тюлкюню!
Ой-ой-ой-ой, азыбызыны элтмеди!
Ой-ой-ой-ой, тойгъан а бир этмеди! –
Дегендиле, бир бек жилягъандыла,
Жиляй-жиляй, былай жырлагъандыла:

– Жюрегибиз, жаныбыз,
Патчахыбыз, ханыбыз,
Сенден жигит жокъ эди,
Сенден иги жокъ эди!
Сенден ариу а жерде
Жан туумады ёмюрде.
Ой-ой-ой, не этейик,
Энди къайры кетейик!
Эшигибиз жабылды,
Бек къалабыз оюлду.
Патчахыбыз къабылдн,
Ой, бир аман жоюлду!

– Тилинги къапдырмасам,
Тюгюнгю бардырмасам,
Жеринги тапдырмасам,
Бахсан парий тюйюлме мен, хап-хап-хап!
Гуду-марий тюлкюме мен, хап-хап-хап! –
Дегенди бахсан парий,
Бир огъурсуз хырылдап.
Сора, чабып кетгенди
Тюлкюню ызын ызлап.

Лохбай тюлкюню жетип:
Къоймадынг да! – дегенди да,
Лохбай аллына ётюп:
Тоймадынг да! – дегенди да,
Тюлкючюкню ургъанды, къапханды,
Къычырыкъ этдирип, жилятханды.
Сора зада хоразчыкъны сыйыргъанды да,
Юйге къайтханды.
Къайдханды да ол былай айтханды:

– Хап-хап, зада хоразчыкъ,
Сакъ бол энди кесинге,
Не тюшерин билмезсе
Тюлкючюкню эсине.

– Кукурий, кукурий-кук!
Кукурий, кукурий-кук! –
Деп бир къаты къычыргъанды задачыкъ. –
Ким сунады ол кесин?!
Къоркъмай эсе, бир келсин
Энди бери тюклюкъуйрукъ хатачыкъ!
Бурнум жезденди, жезден,
Кукурий, кукурий-кук!
Кесим ёзденме, ёзден,
Кукурий, кукурий-кук!
Бардырырма букъусун,
Къарынчыгъын тыймаса!
Къыт-къыт! Ёлюр жукъусун
Келтирирме, тынмаса!

Къылышчыгъын суууруп,
Махтаннганды биягъы:
– Бапшын къыйпарма, уруп,
Бир бассын да аягъы! –

Биягъы тауукъчукъла,
Ол къангкъылдауукъчукъла
Арбазда саф тургъандыла,
Хоразгъа къарс ургъандыла:
– Кёз инжибиз, жаныбыз,
Патчахыбыз, ханыбыз,
Сенден иги жокъ жерде!
Сенден жигит жокъ жерде!
Сенден акъыллы да жокъ!
Сенден окъуулу да жокъ! –
Деп къангкъылдагъандыла,
Ариу жырлагъандыла,
Гюрен-гюрен тепсегендиле,
Ойнагъандыла, кюлгендиле.
Багуш да къазгъандыла,
Къурт да чёплегендиле.

2

Тюлкючюк жиляй бара,
Жарасын жалай бара,
Жюреги тарай бара,
Ызына къарай бара,
Жут бёрюге жолукъгъанды,
Тюлкючюк аман къоркъгъанды.
Ой, къоркъгъанды, элгеннгенди,
Тюлкючюк не этсин энди?

– Не бодгъанды, – деп, – санга? –
Бёрю соргъанды анга.
Жарсыгъанды, инжилгенди,
Юйюне алып келгенди.
Сора эшигин этгенди,
Тишли аузун а ачханды:
– Тюлкю, ашайыммы эиди?! –
Ден, шытыларын чачханды.
– Къой, ашама, – дегенди тюлкю анга, –
Не хата этгенме, бийим, мен санга?
– Аш юйюмю киритин
Ким ачханды?! Сен ачханса!
Жаулу жёрмеми урлап
Ким къачханды?! Сен къачханса!
– Ой, жаулу жёрме сени
Болгъанын мен билмегенме,
Бёрю, ашама мени,
Алыкъа мен ёлмегенме.
– Да сени буугъан манга
Иш тюйюлдю? – деп, бёрю
Кесин атханды анга,
Зарх-зурх эте тишлери.

– Сау къойсанг, зауукъ жашарса,
Барды аллай амалым.
Кюн сайын бир къой ашарса, –
Кёпдю Къызгенде малым.

Санга – ирик, манга – тауукъ.
Жашарбыз, бийлеча, зауукъ.
Дегенди хыйлачы тюлкю. –
Сениди ырысхым, мюлкюм.

– Сора терк элт мени ары,
Бузма да Агъач тёрени!..
Басхан парийден хапары
Жокъ эди сылхыр бёрюню.

(Агъачда тёре алайды:
Онглу онгсузну ашайды.)

Курму тюзге, Уллу таугъа
Къоннганды ингир къарангы.
Бёрю тюшерикди баугъа,
Тюлкю уа - тауукъ оруннга.
Баугъа къутулгъанлай бёрю,
Тюлкючюк таууш этгенди.
Алайлай хырылдап, юрюп,
Мазаллы парий жетгенди.
Жетгенди да, бёрюге
Биз тишлерин чанчханды.
Тюлкючюк а хоразны
Таугъа алып къачханды.
– Тюгюнгю бардырмасам,
Тилинги къапдырмасам,
Жеринги тапдырмасам,
Басхан парий тюйюлме мен, хап-хап-хан!
Гуду-марий тюлкюме мен, хап-хап-хап! –
Дегенди басхан парий,
Бир огъурсуз хыпылдап.
Сора чабын кетгенди,
Тюлкюню ызын ызлап.

Лохбай тюлкюню жетип:
«Къоймадынг да!» – дегендм да,
Лохбай аллына ётюп:
«Тоймадынг да!» – дегенди да,
Тюлкючюкню ургъанды, къапханды,
Сора зада хоразчыкъны сыйырып,
Жалкъасын къайырып,
Огъурсуз хырылдагъанды, юргенди:
– Хайда, думп бол кёзюмден! – дегенди.

3

Тюлкючюк къачып бара,
Жарасы ачып бара,
Баппуш кибик къычыра,
Сёлешгенди къыжырап:
– Кючюкнюча сынсытырма мен сени,
Айгъа-айгъа улутурма мен сени!
Сур айыугъа талатырма, тохта бир!
Сау агъачны бедишинге къаратырма, тохта бир!
Бир деп бирин къоймам къаздан, тауукъдан,
Бир кесекден, бираздан, бир аууукъдан!
– Баппуш таууш этме да,
Кет, мардадан ётме да.
Хап-хап, барр, баррр жолунга,
Энди тюшсенг къолума,
Какаларынгы эзерме,
Къуйрукъчугъунгу юзерме! –
Дегенди Лохбай анга,
Ол гудучу аманнга…

Тюлкючюк жиляй бара,
Жарасын жалай бара,
Тюбегенди, жолукъгъанды айыугъа,
Сур Лохбайдан тарыкъгъанды айыугъа:

– Не этейим энди мен,
Къарным ашдан тоймайды.
Тауукълагъа келепен
Парий жууукъ къоймайды,
Ой, къаймайды,
Къарным ашдан тоймайды,
Ой, тоймайды.

– Къарачы сен ол итге! – деп,
Жаныгъанмыды айыу?
Хыны сермеп, нарат терек
Къобаргъанмыды айыу?!
Тырнакъларын жютю билегенмиди?
– Хайда, тебре аллымда! – дегенмиди? –
Бир тюбейим, жолугъайым мен анга,
Тауукъларын кеси ташыр уянга!

(Агъачда тёре алайды –
Онглу онгсузну ашайды.)

Ингир ала экиси да
Ындырчыдан эннгендиле:
– Къоркъмай эсенг, бери чыкъчы,
Аман парий! – дегендиле.
Басхан парий ёмюрюнде
Къоркъмагъанды бир жукъдан да.
Баймакъ аякъ айыу бла
Ол демлеширге чыкъгъанды.
Жан-жанында чаба, лохбай
Айыуну онгун алгъанды,
Мараучу да къауалына
Чечмели огъун салгъанды.
Сора ол, айыугъа буруп,
Къауалан кюкюретгенди.
Аны чечме бла уруп,
Шалпарын элек этгенди.
Баймакъ аякъ къачама деп
Тауукъ орунну чачханды.
Камсык тюлкючюк биягъы
Хоразны алып къачханды.
Къачса – къачсын! Лохбай аны кёргенди,
Кёргенди да, тауукъчуну сюргенди.
Жете келип, аягъындан тутханды,
Тутханды да сынсытхан, улутханды,
Зада хоразчыкъны сыйырып,
Жалкъасын къайырып,
Огъурсуз хырылдагъанды, юргенди.
– Энди тюшсенг аузума, – дегенди ол, –
Сау къайтмазса ызынга! – дегенди ол.
Сора омакъ къуйрукъчугъун
Къабып-къабып юзгенди.

* * *

Чубурчукъну жашчыгъы
Кирмейди гедешлеге.
Бек сюедиле аны,
Окъуйду да бешлеге.

Алай чубур кесчиги
Къоймайды къылыкъчыгъын.
Сау агъачха къычырып,
Айтыучуду жырчыгъын:

– Ма зауукъ десенг – зауукъ, –
Бир къаз бла бир тауукъ!
Алай андан да зауукъ, –
Он къаз бла он тауукъ!

1993, Нальчик

Изменено: elbars - 06.05.2024 08:49:08
elbars 20.05.2024 09:57:26
Сообщений: 2347
АРПА ЖАШЧЫКЪ


1

Эртте-эртте, бир элде
Жашагъанды бир къартчыкъ.
Арбазында, мал болуп,
Бир ийнеги, бир къою,
Бир танасы бар эди;

Дагъы да арбазында:
Бир аты, бир эшеги,
Бир тайы, бир гылыуу,
Бир къадыры бар эди.

Андан сора да аны:
Балалы киштикчиги,
Кючюклю да итчиги;
Доппанбаш тауукъчугъу,
Зада да хоразчыгъы
Бар эди да, бар эди!

2

Къартчыкъ малгъа къарай эди,
Кишиу тишхан марай эди.
Хоразчыкъ да жарай эди
Къызыл кюнню,
Къызыу кюнню
Танг сайын уятыргъа;
Итчиги да юре эди,
Бёрюлени сюре эди.

3

Бир жол халал къатынчыгъы
Эки гюттю биширгенди,
Кюлге кёмюп,
Жаулу гюттю
Биширгенди къартчыкъгъа.

Къарт кишичик келгенди да,
Ийнек саууп келгенди да,
Сютню ариу сюзгенди да
Олтургъанды жылыугъа.

Сора арпа гюттюледен
Бирин алып ашагъанды,
Жаугъа булгъап,
Балгъа булгъап
Ашагъанды ол къартчыкъ.

4

Аны кёрюп, башха гюттю
Элгеннгенди да, къачып
Тебрегенди. Эки къарт да
Чапхандыла ызындан.

Къарт кишичик
Таякъ алып,
Къарт къатынчыкъ
Таракъ алып,
Кишиулары
«Мияу» эте,
Гутчалары
«Гау-гау!» эте,
Чапхандыла,
Чапхандыла,
Къуугъандыла ызындан.

Ала – къуууп,
Гюттю – къачып,
Ала – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгъанды,
Къутулгъанды
Гюттю къачып аладан.

5

Къутулгъанды да киргенди,
Къууанып алай киргенди,
Махтанып алай киргенди
Чурукъчуну юйюне.

Кёрюп жаулу гюттючюкню,
Чурукъчу да,
Къатыны да,
Къызчыгъы да,
Жашчыгъы да
Чапхандыла тутаргъа.

Чурукъчучукъ –
Чурукъ алып,
Къатынчыгъы –
Таракъ алып,
Къызчыкълары –
Чёмюч бла,
Жашчыкълары –
Чёгюч бла
Къуугъандыла гюттюню.

Была – къуууп,
Гюттю – къачып,
Была – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгьанды,
Къутулгъанды
Гюттю къачып быладан.

6

Къутулгъанды да киргенди,
Къууанып алай киргенди,
Махтанып алай киргенди
Базыкъ байны юйюне.

Кёрюп жаулу гюттючюкню
Бийчени, базыкъ бийни да
Аууз суулары келгенди,
Сора жаулу гюттючюкню
Чапхандыла тутаргъа.

Бай ючайры
Сенек алып,
Бийче тюпсюз
Челек алып,
Къарауашы –
Элек алып,
Эки жашы –
Эшек бла,
Эрке къызы –
Тепшек бла
Чапхандала тутаргьа.

Ала – къуууп,
Гюттю – къачып,
Ала – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгъанды,
Къутулгъанды
Гюттю къачып аладан.

7

Къутулгъанды да киргенди,
Къууанып алай киргенди,
Махтанып алай киргенди
Патчахны къаласына.

Кёрюп жаулу гюттючюкню,
Патчах былай буюргъанды:
– Тутугъуз да гюттючюкню,
Келтиригиз, жау жагъып!

Гюттючюкню тутхандыла,
Жау да, бал да жакъгъандыла,
Сора арпа гюттючюкню
Бергендиле патчахха.

– Ха, оспарчыкъ, бийлигиме,
Батырсынып киргенсе сен!
Аны ючюн, – дегенди хан, –
Сени ашап къояйым!

– Мен аш тюйюл –
Таш кибикме,
Таш да тюйюл –
Жаш кибикме! –
Деп, патчахны ургъанды да,
Алып къойгъанды тишин.

Ала – къуууп,
Гюттю – къачып,
Ала – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгъанды,
Къутулгъанды
Арпа жашчыкъ аладан.

Къутулгъанды да кетгенди,
Арпа башчыгъы бла...
Азауда жашайды энди
Бал къалашчыгъы бла,
Он да жашчыгъы бла.

1996, Нальчик
elbars 20.05.2024 09:58:31
Сообщений: 2347
АРПА ЖАШЧЫКЪ


1

Эртте-эртте, бир элде
Жашагъанды бир къартчыкъ.
Арбазында, мал болуп,
Бир ийнеги, бир къою,
Бир танасы бар эди;

Дагъы да арбазында:
Бир аты, бир эшеги,
Бир тайы, бир гылыуу,
Бир къадыры бар эди.

Андан сора да аны:
Балалы киштикчиги,
Кючюклю да итчиги;
Доппанбаш тауукъчугъу,
Зада да хоразчыгъы
Бар эди да, бар эди!

2

Къартчыкъ малгъа къарай эди,
Кишиу тишхан марай эди.
Хоразчыкъ да жарай эди
Къызыл кюнню,
Къызыу кюнню
Танг сайын уятыргъа;
Итчиги да юре эди,
Бёрюлени сюре эди.

3

Бир жол халал къатынчыгъы
Эки гюттю биширгенди,
Кюлге кёмюп,
Жаулу гюттю
Биширгенди къартчыкъгъа.

Къарт кишичик келгенди да,
Ийнек саууп келгенди да,
Сютню ариу сюзгенди да
Олтургъанды жылыугъа.

Сора арпа гюттюледен
Бирин алып ашагъанды,
Жаугъа булгъап,
Балгъа булгъап
Ашагъанды ол къартчыкъ.

4

Аны кёрюп, башха гюттю
Элгеннгенди да, къачып
Тебрегенди. Эки къарт да
Чапхандыла ызындан.

Къарт кишичик
Таякъ алып,
Къарт къатынчыкъ
Таракъ алып,
Кишиулары
«Мияу» эте,
Гутчалары
«Гау-гау!» эте,
Чапхандыла,
Чапхандыла,
Къуугъандыла ызындан.

Ала – къуууп,
Гюттю – къачып,
Ала – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгъанды,
Къутулгъанды
Гюттю къачып аладан.

5

Къутулгъанды да киргенди,
Къууанып алай киргенди,
Махтанып алай киргенди
Чурукъчуну юйюне.

Кёрюп жаулу гюттючюкню,
Чурукъчу да,
Къатыны да,
Къызчыгъы да,
Жашчыгъы да
Чапхандыла тутаргъа.

Чурукъчучукъ –
Чурукъ алып,
Къатынчыгъы –
Таракъ алып,
Къызчыкълары –
Чёмюч бла,
Жашчыкълары –
Чёгюч бла
Къуугъандыла гюттюню.

Была – къуууп,
Гюттю – къачып,
Была – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгьанды,
Къутулгъанды
Гюттю къачып быладан.

6

Къутулгъанды да киргенди,
Къууанып алай киргенди,
Махтанып алай киргенди
Базыкъ байны юйюне.

Кёрюп жаулу гюттючюкню
Бийчени, базыкъ бийни да
Аууз суулары келгенди,
Сора жаулу гюттючюкню
Чапхандыла тутаргъа.

Бай ючайры
Сенек алып,
Бийче тюпсюз
Челек алып,
Къарауашы –
Элек алып,
Эки жашы –
Эшек бла,
Эрке къызы –
Тепшек бла
Чапхандала тутаргьа.

Ала – къуууп,
Гюттю – къачып,
Ала – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгъанды,
Къутулгъанды
Гюттю къачып аладан.

7

Къутулгъанды да киргенди,
Къууанып алай киргенди,
Махтанып алай киргенди
Патчахны къаласына.

Кёрюп жаулу гюттючюкню,
Патчах былай буюргъанды:
– Тутугъуз да гюттючюкню,
Келтиригиз, жау жагъып!

Гюттючюкню тутхандыла,
Жау да, бал да жакъгъандыла,
Сора арпа гюттючюкню
Бергендиле патчахха.

– Ха, оспарчыкъ, бийлигиме,
Батырсынып киргенсе сен!
Аны ючюн, – дегенди хан, –
Сени ашап къояйым!

– Мен аш тюйюл –
Таш кибикме,
Таш да тюйюл –
Жаш кибикме! –
Деп, патчахны ургъанды да,
Алып къойгъанды тишин.

Ала – къуууп,
Гюттю – къачып,
Ала – къуууп,
Гюттю – къачып...
Къутулгъанды,
Къутулгъанды
Арпа жашчыкъ аладан.

Къутулгъанды да кетгенди,
Арпа башчыгъы бла...
Азауда жашайды энди
Бал къалашчыгъы бла,
Он да жашчыгъы бла.

1996, Нальчик
elbars 28.08.2024 10:31:40
Сообщений: 2347
С А Х Н А О Ю Н Ч У К Ъ Л А
























ЧЫГЫРЧЫКЪ БЛА АМАНКАЙ
Жомакъ оюн


Ойнагъанла
Х а п а р ч ы – окъуучу.
А м а н к а й – текебашчыкъ, къынгырбутчукъ, къуйрукълучукъ, тюключюк,
заранын жетдире айланнган бир арыкъ шайтанчыкъ.

Ч ы г ы р ч ы к ъ – къолан жамаулу кёнчеги, кёлеги, къалпагъы элек-элек, чарыкълары жыртыкъ, алай жарыкъ кёллю кёсе гостачыкъ.

Х а п а р ч ы
Буруннгу къабарты эллени биринде,
Чалыдан ишленнген юйлени биринде,
Бир камсык кишичик жашагъанды,
Хатлама биширип ашагъанды.
Аты Чыгырчыкъ эди, дейди жомакъ,
Чамчы, оюнчу эди дейди жомакъ.
Ол бирде отуннга тебрегенди,
Жолда шайтаннга тюбегенди.
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Ой, жол болсун, къынгырчыкъ!
А м а н к а й
Ой, санга да, Чыгырчыкъ!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Не жюрюйсе?
А м а н к а й
Ишим бар.
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Кимге?
А м а н к а й
Санга тишим бар!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Бош билейсе сен тишинги,
Ма – мен, ма – сен, айт ишинги.
А м а н к а й
Ишим а олду санга – чыгыргъа,
Устаса билеме, чамгъа, чурумгъа.
Мени женгаллыкъ эсенг – кёрчю!
Къозуталлыкъ эсенг – кёрчю!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Да сора эшит, текебеш тюключюк,
Эшит да ойла сен, хата жюключюк:
Мен бюгюн ургъуй ёлтюргенме,
Къошха къыйналып келтиргенме.
А м а н к а й
Андан ашыгъыпмы бара эдинг сен?
Сабий кёзюне да кючден илиннген
Затчыкъны ёлтюрген – кишиликди!
Ол, эшта, уллу жигитликди!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Уллу уа болмаз эди, дейме, тейри.
Алай а таныш уучуму эгери
Сау ыйыкъ тохтаусуз ашагъанды,
Къулагъын да кючден бошагъанды.
А м а н к а й
Маске уа болурму сени эгеринг?
Очукъмуду сора манга этеринг?
«Гау-гууду» битеу кюшчюгю да,
Жукъгъа жараусуз – тишчиги да.

Ч ы г ы р ч ы к ъ А м а н к а й н ы тёгерегине, тойгъа чыгъарыкъ чёрчек жашча, ёхтем айлана кетип, тепсеп башлайды. А м а н к а й анга, бурну салынып, къарайды.

Ч ы г ы р ч ы к ъ (тохтап).
Болур. Ёчешгенми этед Чыгырчыкъ.
Алай а, антым, тамаша къынгырчыкъ,
Сюйсе, булутха жеталады,
Учхан къушладан туталады.
А м а н к а й
Къушла дегенинг чыпчыкъла болурла?
Бир бош хиликкя затчыкъла болурла!
Билеме сени, айтырыкъса...
Мени уа къалай къытарыкъса?!

Ч ы г ы р ч ы к ъ н ы эриклей, А м а н к а й тепсерге кюрешеди. «Ай, аман кесинг а!» – деп, ачыууна ачыу къоша, Ч ы г ы р ч ы к ъ анга къарс урады.

Ч ы г ы р ч ы к ъ
Угъай деп даулашмайма. Хар бирини
Къанат тюбюне сыйыннган юйлени
Санай сау сагъат сюелгенме,
Санап бошаялмай келгенме.
А м а н к а й
Урчукъ башчыкъладыла сора ала,
Бир бош затчыкъладыла сора ала?!
Алаймыды? Айтчы кёп созмай,
Кесинг да мындан ары озмай!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Уллу къалаладыла демейме мен.
Алай хар юйде онушар эмеген
Жашайдыла деп эшитгенме,
Сюйсенг а – кёрген да этгенме.

«Осса!» – деп Чыгырчыкъ аякъ бурунларына турады.

А м а н к а й (ачыудан жарыла).
Чычхан балалалла, эшш... эшта!
Макъа балалалла – ёчеш да!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Да сен айтханда да болур бир затчыкъ,
Алай а, антым, тамаша къынгырчыкъ,
Бири ёгюзню да ашайды,
Ичип къуюну да бошайды.
А м а н к а й
Къую деп, баям, сен туякъ ызчыкъгъа
Айтаса, къую деп – таякъ ызчыкъгъа!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Кече белинде туруп, ол къуюгъа
Челек бошласанг, кюнде чыкъ къурургъа
Сууну тауушун эшитесе,
Артха чыгъаралмай кетесе.
А м а н к а й (тауукъча къарыла).
Теке сакъалдан да къысха эди кюн!
Тауукъ акъылдан да къысха эди кюн!
Хы-ыы!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Узун а болмаз эди, дейме, алай
Бюгюн туугъан тай, байтал болуп, тай
Тапханды кеси да, кёргенме,
Тепшек бла жем да бергенме.

Ч ы г ы р ч ы к ъ «Асса! Асса!» деп аякъ бюгеди.

А м а н к а й (амалын тауусуп).
Билмейме, нек къууанаса?
Былай да ненге махтанаса?!
Жыртыкъды эки чарыгъынг да сени,
Элекди эски къалпагъынг да сени!
Хы-ыыы!
Ч ы г ы р ч ы к ъ
Алай а барама мен къайры десем да,
Алай а этеме мен не зат сюйсем да.
Жырлайма, ойнайма, кюлеме,
Кёресе, тепсей да билеме!

Ч ы г ы р ч ы к ъ кёк жашнагъанча, жел ургъанча: «Асса! Осса!» деп къычыра, зауукъ тепсейди.
Х а п а р ч ы чыгъады.
Ч ы г ы р ч ы к ъ тохтайды.

А м а н к а й (Чыгырчыкъны тёгерегине жорта).
Ой-ой-ой, тауукълай къарылама,
Ой-ой-ой, ачыудан жарылама,
Ой-ой-ой, къууукълай атылама,
О-ха-хай, о-ха-хай, о-ха-хай!

Сахнадан шар атылгъан таууш чыгъады.
А м а н к а й ч ы к ъ тютюн этип тас болады. Ч ы г ы р ч ы г ъ’ а: «Асса» Осса!» – дей, тепсей кетеди.

Жабыу .
Читают тему (гостей: 1)

Форум  Мобильный | Стационарный